ıskat nedir
SORU : ISKAT NEDİR?

CEVAP :* Iskât, üzerindeki borcu düşürmek demektir. Iskâtı salât ise, ölmüş bir insanın üzerinden, kazâya kalmış farz namazlarıyla vitir namazları borçlarını düşürmek ve afvettirmek ümidiyle yapılan bir tasadduk muamelesidir. Iskât-ı savmda, ölünün üzerindeki oruç borçlarını düşürmek mânasınadır.

SORU: Iskâtın Hükmü Nedir?
CEVAP :
Ölünün üzerinden, sağlığında mazereti sebebiyle tutamadığı oruç borçlarının düşürülmesi için fidye verilmesi hususu, hem âyet, hem de hadîs ile sâbittir. Resûlüllah Efendimiz (asm) buyurmuştur:

Bir kimse üzerinde bir aylık Ramazan orucu borcu varken ölürse, onun her günü için bir yoksul doyurulsun. ((İbn Mâce, Sıyâm, 50)

Burada oruç için her bir güne karşılık bir yoksul doyurmak suretiyle fidye verileceği açıklanmaktadır. Halbuki namaz için fidyeden, ne âyet ve ne de hadîslerde bahis yoktur. Bu bakımdan namaz için nassa dayalı bir ıskât söz konusu değildir. O hâlde nerden çıkmıştır ıskâtı salât?..

Iskât-ı salâtı, yani, ölünün namaz borçlarını düşürmek için fidye vermeyi, Hanefî müctehidleri bir ihtiyat eseri olarak müstahsen görmüşler, güzel bir muamele olarak kabul etmişlerdir. Aslında namaz için verilen fidyeler, kazaya kalmış namazın yerine geçmez. (Hâlbuki oruçta verilen fidye, tutulamayan orucun yerine geçer, onu borç olmaktan düşürür).

Ancak şu kadar var ki, ölmeden evvel yapılan böyle bir fidye vasiyeti; bir nedâmet ve pişmanlık eseridir. Ve mağfiret ve bağışlanma talebinin nişânesidir. Bunun, ölen kimsenin vasiyeti olmadan, varisler tarafından teberrû yoluyla yapılması da bir şefkat ve ölünün hayrını isteme alâmetidir. Ayrıca fidye yoluyla fakirler de sevindirilmekte, bu vesile ile onların bâzı zarurî ihtiyaçları temin edilmiş olmaktadır.

Bütün bu cihetler itibariyle, ıskâtı salâtın kabulü, yani, ölünün kazaya kalmış namaz borçlarının affedilmesi, Allah’ın rahmet ve inâyetinden ümid edilmektedir. Bazıları bu usûlü, ilk defa İmam Birgivî merhumun ortaya attığını söylerlerse de doğru değildir. Belki en eski Hanefî kitaplarında da ıskât-ı salâtın bahsi vardır.

Özetleyecek olursak diyebiliriz ki:

Fidye ile oruç borcunun sâkıt olacağı hakkında kesin nass vardır. Namaz da ibâdet olarak oruç gibi, hattâ oruçtan mühim bir ibâdettir. Çünkü kulun âhirette ilk hesaba çekileceği ameli namazdır. Namaz ibâdetinde eksikliği olanların hesabının çok çetin geçeceği rivâyetlerde gelmiştir. Bu bakımdan ölünün, kazâ etme imkânı kalmamış namazları için fidye verilerek, onun hakkında İlâhî affın tecellisi için niyazda bulunmak, ihtiyat icabıdır. Umulur ki fidyelerin sevindirdiği fakirlerin sürûru ve duası hürmetine, Allah o borçlu kulunun borçlarını affeder de rahmetine dahil eder.

– Soru : Iskatı salat diye bir uygulamaya ne Peygamber Efendimiz (asm), ne sahabilerimizin hayatında rastlanmamaktadır ve bu bir bid’at midir? Bunu yapmanın günahı var mıdır
CEVAP :
Iskatı salat diye bir uygulamaya ne Peygamber Efendimiz (asm), ne sahabilerimizin hayatında rastlanmamakla birlikte, İmam Muhammed bu konuda oruçla namaz arasında bağlantı kurarak, kesin namaz borcunu düşürür dememekle birlikte, İnşaallah namaz borcunu düşürebilir. demiştir. Bu nedenle bir umutla bu yapılmalıdır ve bu bid’ad değildir.

ISKATLA İLGİLİ BAZI MESELELER:

Iskâtı salât ve savm yapılabilmesi için her şeyden önce, ölen kimsenin bu hususu vasiyet etmesi gerekir. Ölen adam vasiyet etmemiş ise, velisi ve varisleri tarafından da ıskâtın yapılması câizdir ve makbûldür.

Ölünün ıskâtı salât ve ıskâtı savm için yaptığı vasiyet, geride bıraktığı malının üçte birinden karşılanır. Malın diğer üçte ikisi mirasçılarındır.

Bir günün gece ve gündüzünde vitir de dahil olmak üzere altı vakit namaz vardır. Ölünün arkasında bıraktığı malının üçte birinden, bu altı namazdan herbiri için bir fidye verilir. Bir fidye, bir fakirin bir gün doyurulmasıdır. Sabahlı-akşamlı olmak üzere iki öğün üzerinden hesaplanır.

Verilecek fidyelerin hepsi tek fakire verilebileceği gibi, ayrı ayrı fakirlere de verilebilir.