Kınayıcı nefis anlamında, arapça bir ifadedir.

“Kendini daima kınayan nefse yemin ederim.”âyetinin
ifade etttiği manada olduğu gibi daima yapıp ettiklerinden
dolayı kendini kınar.Bir başka tarife göre ise bir parça
kalbin nuru ile nurlanmış, o nur ölçüsünde uyanıklık
kazanmış nefistir. O, bir hata veya haksızlık yaptığında,
bilir ki doğru davranış bu fiili terk etmektir ve bu nedenle
kendisini kınar. Fakat bu fiili bırakmaya karşı kendisinden
bir direnç görür. İyi ahlâkın başlangıcı olup kötülüğü
işledikten sonra içe rahatsızlık veren psikolojidir. Bir
anlamda vicdânın ortaya çıkışıdır.
Sühreverdî, nefsin bu hale gelmesini şöyle açıklar:
“Nefis, yaratılışındaki vasıflardan sıyrıldığı ve tabiî
karekterinden kurtulduğu zaman, itmi’nan makamına doğru
yönelmeye başlar. Bu nefsin adı levvâmedir. İtmi’nan
mahallini bilmesi ve oraya bakması dolayısı ile nefis,
kendini yine kendisi kınayarak, kendinde var olan kötülüğü
emredici normal haline çekilir.”
Nefs-i levvâme evresinde sâlikin kalbine ilâhî ve
insani olmak üzere iki türlü perde ilişir ve bu perdeler
çoğunlukla ilmi perdelerdir.Böylece bu nefsin üzeri hafif
ve ince perdelerle kaplanır.
Bu nefis kendini sürekli yapmış olduğu hatalardan
dolayı kınar. Hasan Basrî: “Vallahi, mü’mini her halinde
kendini ayıplarken görürsün. Yaptığı iyilikleri az ve yetersiz
bulur; bundan dolayı pişmanlık duyar ve kendini paylar.
Günaha batmış kimse ise, hiçbir şekilde kendini
eleştirmeksizin günah işlemeyi sürdürür.” der.
Nefs-i Levvâme’nin seyri, alallah’tır. Âlemi, berzah
alemi; mahalli kalptir. Hali, mahabbet; gidişi tarikattır ki;
bu Allah sevgilisinin fiillerinden ibaretttir. Sıfatları ise;
yerme, kınama, heves, fikir, kendini beğenme, başkalarıyla
çekişme, kahır, gizli riya, makam sevgisi ve şehvet
tutkusudur.
Nefs-i levvâme sahibi sâlike, İsm-i Celâl telkin
edilir. Sâlik işlemekte olduğu günahlara sürekli pişmanlık
duyar ve tevbe edip Allah’tan af diler. Kelime-i Tevhid’e
“Lâ maksûde illallâh (Allah’tan başka kendisine yönelip
arzu edilecek bir varlık yoktur)” manasını verir.