Yeryüzü yetkinleşip hazır hale geldiğinde, bütün bu yaratıklardan hiç birisi, Allah’ın bu memleketi varlığı için yarattığı halifenin hangi cinsten olabileceğini bilemedi. Dünyanın ömründen on yedi bin, sürek*liliğinin sonu olmayan ahiretin ömründen ise sekiz bin sene geçip bu halifenin yaratılışı hakkında Allah’ın ilminde belirli vakit geldiğinde, Al*lah bir meleğine yeryüzü toprağının her cinsinden bir tutam getirmesi*ni emretmiştir. Emir üzerine melek, insanlarca bilinen uzun bir rivayet*teki gibi Allah’a bir tutam getirmiş. Allah o tutamı almış iki eliyle yo*ğurmuştur. İşte ‘iki elimle yoğurduğum’ifadesi budur.

Allah, zikretmiş olduğumuz meleklerin her birisine Âdem’e ait bir emanet yerleştirmiş ve şöyle demiştir: ‘Ben topraktan bir insan yarataca*ğım.’ Sizin sahip olduğunuz bu emanetler onundur. ‘Onu yarattığımda’ her biriniz, sizi kendisine emin yaptığım emaneti ona versin. ‘Sonra onu düzenleyip ruhumdan üflediğimde, secdeye kapanınız.’ Allah iki eliyle Âdem’in toprağım yoğurup kokusu değiştiğinde -ki bu ayette kokuş*muş çamur diye ifade edilen şeydir ve o yaratılışında bulunan hava un*surudur- onun sırtım, zürriyetinden bedbaht ve mutluların mahalli yapmış, avucunda bulunan her şeyi ona yerleştirmiştir. Çünkü Allah sağ elinde mutluların, sol elinde ise bedbahtların bulunduğunu bize bildir*miştir. Bununla beraber (Hz. Peygamberim buyurduğu gibi) cRabbi-min her iki eh de sağ-mübarek eldir.’ Şöyle buyurur: ‘Bunlar cennete, cennet ehlinin amelini işlerler; şunlar cehenneme, onlar cehennem ehli*nin amelini işlerler.’

Allah hepsini (mutlu ve bedbahtları) Âdem’in toprağına yerleştir*miş, onda yan yanalık ilişkisiyle zıtları toplamış, onu doğrusal hareket üzere yaratmıştır. Bu yaratma ise başak burcunun dönemindeydi. Allah onu altı yön sahibi yapmıştır: Üst, başının yukarısıdır; alt, üstün karşı*ndır ve iki ayağının altıdır; sağ, güçlü tarafını takip eden yöndür; sol, sağın zıddıdır ve zayıf yönüdür; ön, yüzüne bakan yöndür ve zıddı ar*kadır. Allah onu biçimlendirmiş, düzenlemiş ve tesviye etmiştir: ‘Sonra ona ruhundan üfledi.‘ Burada ruh, Hakka tamlama yapılmıştır. Böyle*likle insana yapılan bu üfleme esnasında üflemenin parçalarına yayılma*sıyla dört karışımın unsurları meydana gelmiştir. Bunlar san safra, kara, kan ve balgamdır.

……………..

Safra, Allah Teâla’nın ‘kurumuş balçıktan insanı inşa etti’ayetinde belirttiği ateşe mensup unsurdan idi. Kara, topraktandı ki bu da, ‘topraktan yarattı’’ayetinde dile getirilen şeydir. Kan, havadan meydana gelmiştir ki, bu da ayette mesnûn diye ifade edilmiştir. Balgam ise toprağın yoğrulup çamur haline geldiği sudan meydana gelmiştir. Son*ra Hak, onda canlının gıdaları elde etmesini sağlayan çekme gücünü, ardından tutma gücünü meydana getirmiştir. Bu güç sayesinde canlı beslendiği şeyi tutabilir. Ardından hazmetme gücü yaratılmıştır ki, bu sayede gıda hazmedilir. Sonra itme gücü gelir. Bunun sayesinde yan ürünleri çıkartır; onları buhar, koku, dışkı vb. olarak kendisinden uzak*laştırır.

Buharların yayılıp kanın karaciğerden damarlara bölünmesi (da*ğılma) ve canlının her bir parçasının saflaştırdığı kısma gelince, bunlar itme gücü sayesinde değil, çekme gücü sayesinde gerçekleşir. Bu bağ*lamda itme gücünün payı, daha önce belirttiğimiz gibi, canlının sadece çıkarttığı yan ürünlerdedir. Sonra, Allah insanda beslenme gücünü, uy*ku, duyum, hayal, vehim, hafıza ve hatırlamvar ki bu dört kuvvet, başka bir anlatımla hayal, ve*him, hafıza ve hatırlama güçleri insanda hayvandakinden daa güçlerini ihdas etmiştir. Bütün bunlar, salt insan olmak yönüyle değil canlı olmak yönüyle in*sanda bulunur. Şu ha güçlü bulunur.

Sonra Allah Âdem’e ki o insandır, musavvire, müfekkire ve akletme güçlerini tahsis etmiştir. İnsan bu güçler sayesinde hayvandan ayrışır. Allah, bedendeki bütün bu güçleri her türlü duyulur ve manevî menfaatine ulaşsın diye düşünen nefsin araçları yapmıştır. ‘Sonra onu başka bir yaratılış olarak meydana getiririz.’ Burada sözü edilen insan*lık özelliğidir. Allah, kazanımında bilinen bir sınırda, onu bu güçler sa*yesinde diri, bilen, güç yetiren, isteyen, konuşan, duyan ve gören olarak yaratmıştır. ‘Yaratanların en güzeli Allah mübarektir.’

Allah, kendisini isimlendirmiş olduğu her bir isimde, insanın ahlaklanabileceği bir pay belirlemiştir. İnsan kendisine yaraşır bir tarzla onunla âlemde gözükür. Bu nedenle bazı kimseler, ‘Allah Adem’i sure*tine göre yaratmıştır’ hadisini bu anlamda yorumlamıştır. Allah, Adem’i yeryüzünde halifesi olarak yerleştirmiştir. Çünkü yeryüzü, yüce âlemin aksine, başkalaşma ve halden hale dönüşme âlemidir. Böylelikle, sakinlerinde de yeryüzü aleminde meydana gelen değişmeler gibi hükümler gerçekleşmiştir. Bu nedenle bütün İlâhî isimlerin hükmü ortaya çıkar.

İşte bu nedenle Adem, gökte yâ da cennette değil yeryüzünde halife olmuştur. Ardından isimlerin öğretilmesi, meleklerin secde etmesi, İbli*sin karşı çıkması gibi kimi olaylar, Allah’ın emrinden meydana gelmiş*tir.

İbn Arabi,Futuhat-ı Mekkiyye,cild:1