(EDEB, aklın dışarıdan görünüşüdür.)

Sofi indinde edeb, mafevkini çok görmemek, mádůnunu tahkir etmemektir. Mahlûkatı sevmek ve hürmet eylemek lazımdır. (Hâlikından ötürü.) Varlıkta her mevcudun bir kıymeti vardır, takdir edip kadrini bilmekle mükellefiz.

Hüsnü zan etmekle memuruz: Zira Halik'a (hüsnü zandan yüksek bir ibadetle ibadet olunmamıştır).

İnsanın esas kıymeti, edebiyle ölçülür.

EDEB ŞU ESASLAR ÜZERİNE BİNA EDİLİR:

1) Her türlü zan ve şüpheden âri, dalâlet ve bid'atten hâli, burhan ve hüccetlerle kavi bir imanla Hakka bağlanmak.

2) Hâlis bir niyete sahip olmak.

3) Şeriat ilmini bilmek, bellemek, işlemek ve işlemekte olmak.

4) Cenabi Hakka sevgili bir kul olmanın ancak onun emirlerini tutmak, nehyinden kaçmak ve habibine ittiba etmekle mümkün olduğunu bilmek.

5) Farz ibadetleri muhafaza, nafile ibadetleri çoğaltılmış bulunmak.

6) İlmiyle âmil âlimlerle, edebte rasûlü kibriyaya tam tâbi olmuş mübarek insan ile sohbet etmek ve öğütlerini tutmak.

7) Ahlâkı bozuk fásik álimden, son sür'atle kaçmak.

8) Her iç ve edebten asıl maksat ve gayenin, Hak rızası olduğunu bilmek.

§ EDEBTE USUL:

Kişi, Cenabı Allah ile olan işini sıdk üzerine kurmalıdır. Bu sıdk, işin hem özü, hem de usulüdür.

Bir çoklarının vusulden mahrum olmaları, usûlü bilmemelerindendir.

§ İNSANA LAZIM OLAN BİR ÇOK EDEBLER VARDIR:

1) Hak ile olan edebler ibâdetler,

2) Nefsinde edeb,

3) Hocası ile, muallimi ile edeb.

4) Ana ve babasiyle edeb,

5) Zevcesiyle edeb,

6) Evlâdiyle edeb,

7) İhvaniyle edeb,

8) Însanlarla edeb,

9) Mahlûkat ile edeb.

NEFSİNDE EDEB:

Nefsin terbiyesi, her edebin esasıdır, temelidir. Bu tam olmadıkça diğer edebler birer riyakârlıktan ibaret kalır. İnsan kendi nefsini tezkiye etmeğe, evvelâ ciddi bir şekilde niyet etmelidir. Kendi ayıbımızı görmek, başkasının ayıbını görmeğe perde olmalıdır. Kişinin, kendi kusurunu düzeltmedikten sonra, diğerlerinin kusurlarını söylemeğe ne hakkı vardır, ne de salâhiyeti !..

Edebli olmağa niyet eden kimse, evvelä kendi ile uğraşır. Zira biz önce (nefsimizi ve ehlimizi ateşten korumak) mecburiyetindeyiz.

Bu ilahi mecburiyeti bilip amel ettiğimiz gün.

hepimiz birer birer kendiliğinden felâha dahil oluruz.

Yakını bırakıp uzağa gitmiyelim.

El ile uğraşıp evlâdımızı terketmiyelim.

Herkes sürüsünden mesuldür..

Bir serçe kadar yok muyuz? Yuvamızı mamur edelim.

Bir arı kadar yok muyuz? Hazırlığımızı tamamlayalım.

Kerkişi, kendi yuvasının islahına, ihlâsına, ahlakına çalışırsa, bütün yuvalar sen olur, tekamülde üsul budur.

Kendimizi düzeltelim, herkes düzelir.

Doğru çalışalım, tenkitte kendimizle uğraşalım, İyilerle düşüp kalkalım, sabırlı olalım.

Nefsinde edeb arzu eden kimsenin şunları mutlaka yapması lazımdır:

1) Mâlâyaniyi terketmek, faidesi olmayan şeyle meşgul olmamak. Edebin güzelliği bununla başlar.

2) Hatalarına, bir daha işlememek kasdiyle, halisane tövbe etmek.

3) Kul haklarını edâ etmek, helâllaşmak, kötü zandan iyi zanna yükselmek, böyle olunca, insanın her istediği şey fetholur.

4) Kalbi, hak muhabbetiyle dolu bulundurmak, mal hırsına, mevki hırsına kapılmamak.

Hülasa:

Sakin olalım, metin olalım, hális olalım ve âlemlere rahmet olanın yolunda yürüyelim!...

Netice olarak :

Ermiş insanların boyası ile boyanmak, Halleriyle hallenmek,

Ziyalariyle ziyalanmak, edeb yolunda yegâne üsüldür.