Cenâb-ı Hakk, Bundan Sonraki Âyette, Yüce Zâtının Birliğini İspatlayan Bunca Delilden Sonra, O’nun İbâdetinde ve Sevgisinde Başkalarını Ortak Koşanları Azâbla Korkutarak Şöyle Buyurdu:

…Keşke Zâlimler Azâbı Gördükleri Zaman (Anlayacakları Gibi) Bütün Kuvvetin Allah’a Ait Olduğunu ve Allah’ın Azâbının Çok Şiddetli Olduğunu (Önceden) Anlayabilselerdi.

(166) İşte O Vakit (Dünyâda) Kendilerine Uyulan Kimseler, Uyanlardan Uzaklaşır (Hepsi) Azâbı Görür ve Aralarındaki Bağlar Kesilir.

(167) (Kötülere) Uyanlar, “Âh! Keşke Bir Kere (Dünyâya Geri Dönme) İmkânımız Olsaydı da, Şimdi Onların Bizlerden Uzaklaştıkları Gibi Biz de Onlardan Uzaklaşsaydık!” Derler. Bu Şekilde Allah, Kendilerine Amellerini Gösterir. Bu Ameller Onlar İçin Bütünüyle Pişmânlık Sebebi Olur. Zaten Onlar Ateşten Dışarı Çıkacak Değillerdir.

Tefsîr

Cenâb-ı Hakk Buyuruyor ki; Ey Muhammed yahût Görme İmkânı Olan Her Muhatap! Kendilerine Apaçık Deliller Geldikten Sonra Allah’a Ortak Koşarak ve Putlara Taparak Kendilerine Zulmeden Zâlimlerin, Azâb Gördükleri Ândaki Hâllerini Bir Görseydin! O Ânda Azâb Kendilerini Çepçevre Sarar, Zebânîler Onları Teslim Alır, Ateş Onları İçerisine Çeker. İşte O Ânı Görseydin, Korkunç Bir İş ve Büyük Bir Olay Görürdün ve Bütün Kuvvetin Allah’a Ait Olduğunu Bilirdin.

Âyete Şu Manâ da Verilmiştir ki; Eğer O Zâlimler, Allah’a Şirk Koşmaları Sebebiyle Kendileri İçin Hazırlanan Azâbı Görmüş Olsalardı, Çok Korkunç Bir Durum Görmüş Olurlar ve Bütün Kuvvetin Allah’a Ait ve Allah’ın Azâbının Çok Şiddetli Olduğunu Yakînen Bilirlerdi.

Bu Durum, Peşlerinden Gidilen Reîslerin, Kendilerine Tâbi Olan Zayıf Kimselerden Kaçtıkları Zaman Olur. Onlar Bu Korkunç Azâbı Gördükleri Zaman, Dünyâda iken Aralarında Kurulan Dostluk İlişkileri Kesilir, Bağlar Kopar, Dostlukları Düşmanlığa Dönüşür. O Zaman, İnkâr ve Sapıklıkta Başlarındaki Şeytânlarına Uyan Zayıflar, “Keşke Dünyâya Bir Dönüş İmkânı Olsa da, Bugün Azgın Reîslerin Bizden Uzaklaştığı Gibi Biz de Onlardan Uzaklaşsaydık!” Derler. Bu Şekilde Allah, Onların Birbirinden Kaçtıkları Yetmiyormuş Gibi, Bütün Yaptıklarını Kendilerine Gösterecektir. Bu Yaptıkları Onların Ancak Hasret ve Pişmânlıklarını Artıracak, Bunların Sonucu Olarak Ebedîyen Kalmak Üzere Ateşe Gireceklerdir. Zaten Oradan Hiç Çıkacak da Değillerdir.

[165, 166 ve 167.] Âyetlerin Tasavvufî İşâretleri

Ey Mevlâ’sına Yönelen, Rabbinin Muhabbetini Biricik Hedef ve Gâyesi Yapan, O’na Sevgisinde Hiç Kimseyi Ortak Koşmayan Kimse! Eğer Sen, Kötü Arzularına Tâbi Olarak Nefsine Zulmeden, Dünyâ Hazlarının Peşine Düşerek Allah Sevgisine O’ndan Başkasını Ortak Eden Kimseyi Bir Görmüş Olsaydın, Korkunç Bir Durum ve Dehşetli Bir Olay Görmüş Olurdun.

Bu, Onların Yaşadıkları Mânevî Çöküşü ve Cenâb-ı Hakk’tan Uzak Düşmelerini Gördükleri Zamandır ve Ayrıca Allahû Teâlâ’nın Kendisini Sevenlere Hazırladığı Nimetin Görüldüğü Ândır. Bu Nimet, Yüce Sevgilinin Onları Özel Yakınlığına Alıp Cemâlini Müşahede Ettirerek Kurtuluşa Erdirmesidir.

İşte Bütün Bunları Görünce, Tüm Kuvvetin Allah’a Ait Olduğunu, O’nun Dilediği Kimseleri İhsânı ve Rahmetiyle Kendisine Yaklaştırdığını, Dilediklerini de Adâlet ve Hikmetiyle Kendisinden Uzaklaştırdığını Bilirsin.

Bu Durum, Dünyâda iken Günâhta Başı Çeken Elebaşların, Kendilerine Tâbi Olan Zavallı Kimselerden Uzaklaştığı, Bütün Arkadaş ve Yandaşların Arasında Ayrılığın Meydana Geldiği Zaman Olacaktır. Ancak Yüce Allah’ın Muhabbeti Etrâfında Toplanan ve O’na İtaâtte Birbiriyle Yardımlaşan Kimselerin Arasındaki Dostluk Bağı Kopmayacaktır. Bu Konuda Âyette Şöyle Buyurulmuştur:

O Gün (Allah İçin Birbirini Seven) Muttakiler Hariç, Bütün Dostlar Birbirine Düşman Kesilir.

[Zuhruf 43/67.]

Öyleyse, Hâli Seni Hayra Teşvik Etmeyen ve Sözü Allah’a Sevk Etmeyen Kimseyle Arkadaş Olma! Kim Gâflet Ehliyle Arkadaş Olur veyâ Dünyâ Ehline Güvenip Dayanırsa, Yaptığından Kıyâmet Günü Muhakkak Pişmân Olur. Ne Yazık ki O Gün, Pişmânlık Fayda Vermez ve O Gün Ayakların Kaydığı Gündür.

Allah Kendisine Rahmet Eylesin, Kasîdetü’l-Ayniyye Sahibi [Bahsi Geçen Ayniyye Sahibi Seyyîd Abdülkâdir-i Geylâni’dir. İbn Acîbe el-Fütûhâtü’l-İlâhîyye Adlı Eserinde, Ondan Cîlî Nispesini Zikrederek Nâkilde Bulunmuştur. Bkz. Fütûhâtü’l-İlâhîyye Fî Mebâhisi’l-Asliyye, Sayfa: 212 (Beyrut 2000.).] Der ki; Gâflet Günlerinde Kendisiyle Birlikte Olduğun Kimseleri Terk Et. Herkesi Tenkit Edip Duran Kimselerle Beraberliğin Sonu Ayrılmaktır. (Hakk’ın Dışındaki) Yabancıların Yakınlığından Uzak Dur. O Kimse Sana Olan Bir Yakınlığından Dolayı Rüyânda Bile Senden Ayrılmasa, Sen Onu Uyanıkken Terk Et. Nefsin Bütün Nispetleri (Kazandığı Sıfat ve Hâller), Kendisiyle Sürekli Beraber Olduğu Kimselerden Gelir. Kalpte Kök Salan Huylar da İnsanlarla Kurduğu Dostluklardan Oluşur.