Ey azîz! Bilinmelidir ki filozoflar şöyle demişlerdir:Kim ki boyudur tavîlSâde-dil olur cemîlBoyu uzun olan, temiz kalpli saf olur.Kim ki boyudur kasîrHîlesi vardır kesîr Kısa boylu olanın çok hîlesi olur.Kim ki vasat boyludurÂkil ü hoş huyludurOrta boylu olanlar hem akıllı hem güzel huylu olur.Kim ki saçı sert olurAkılla cür’et bulurSaçı sert olanlar aklına çok güvenirler.Kim ki saçı nerm olurEbleh ü bî-şerm olurSaçı yumuşak olanlar aptal ve hayasız olur. Kim ki saçı sarıdırKibr ü gazab kârıdırSarı saçlıların işi kibir ve gazaptır.Kim ki saçıdır karaSabrı var, onu araSaçı siyah olanlar sabırlıdır. Onu ara.Kumralsa saçı güzelSâhibidir bî-bedelSaçı kumral olanın saçı güzel, kendisi eşsizdir.Saçı az olan latîf Oldu ârif ü zarîfSaçı az olan anlayışlı ve kibar olur.Saçı çok olsa zeninFehmi az olur anınSaçı çok olan kadının anlayışı az olur.Başı küçük aklı azOlsa ona deme râzBaşı küçük olanın aklı azdır. Sırrın varsa ona söyleme.Başı büyük olanınAklı çok olur anın Başı büyük olanın aklı çok olur.Yassı ise fark-ı serSâhibi çekmez kederBaşının tepesi yassı olan keder çekmez.Cild-i seri berk olanHayr eder, etmez ziyânBaşı sert olan iyilik işler, kötülük etmez.Ekra’a olma yakınBed-hûy olur, pek sakınBaşı kel olan kötü huylu olur; ona yakın olma, pek sakın. Cebhesi dîk olanınDîk ola hulkı ânınAlnı dar olanın ahlâkı da dar olur.Yumru olursa cebînSâhibi zişt ü gabînAlnı yumru olan çirkin ve aldatıcı olur.Cebhesi olan arîzBed-hûy olur çün marîzAlnı geniş olanın kötü huyu hastalık (derecesinde) olur.Mu‘tedil olsa cebîn Sâhibini bil emînAlnı mutedil kişiyi güvenilir bil.Cebhesi bî-çîn olanKâhil olur bî-gümânAlnı kırışıksız olan şüphesiz ki tembel olur.Çîni uzundur fehîmAz ise olmuş kerîmAlın kırışıkları uzunsa anlayışlı, az ise cömert olur.Kaş arası çîn olanGam yüküdür ol hemân Kaşlarının arası kırışık olan, her zaman üzüntülüdür.Üznü kebîr olsa bolCâhil ü kâhildir olKulakları büyük ve enli olan câhil ve tembeldir.Üznü küçük uğrudurEvsat olan doğrudurKulağı küçük olan hırsız, mutedil olan dürüsttür.İnce olan kaş ucuFitnedir işi gücüKaşının ucu ince olanın, işi gücü fitnedir. Kaşta çok olan kılıMükesserdir gussalıKaşı çok kıllı olan, gönlü kırık ve kederlidir.Kaşı açık, doğrudurÇatma ise uğrudurKaşı açık olan dürüst, çatma ise hırsız olur.İnce kaş olur cemîlUzunu kibre delîlİnce kaş güzel olur, uzun kaş ise kibirliliğe işarettir.Kaşı kavisli olan Dilber olur her zamanKaşı kavisli olan her zaman güzel ve gönül alıcı olur.Göz çukur olsa kalîlOlmuş o kibre delîlÇukur ve küçük göz kibirlilik işaretidir.Çeşm-i siyehdir mutî‘Çeşm-i kızıldır şecî‘Siyah gözlü itaatkâr olur, kızıl gözlü kahraman olur.Gözler göktür lebîbLik elâ gözlü edîb Gök gözlü zekî, elâ gözlü terbiyeli olur.Çeşmi küçüktür hafîfÇeşmi büyüktür zarîfGözü küçük olan hafîf, gözü büyük olan zarif olur.Dîdesi yumru hasûdEvsat olandır vedûdGözü yumru olan hasetçi, gözleri normal olan cömert olur.Çeşmi kıpık oldu şeynBakışı süst oldu zeynGözü kıpık olana bu kusuru ayıp oldu; bakışı hafif olana bu bakışı süs oldu. Noktalı göz ok olurDeğmesi pek çok olurNoktalı göz ok gibidir, nazar değmesi çok olur.A’vere olma yakınSık bakan olmaz emînBir gözü kör olana yakın olma, sık bakana güvenilmez.Şaşıya etme nazarKi sana eğri bakarŞaşıya bakma, çünkü sana eğri bakar.Çeşmi güleçtir güzel Kirpiği sık bî-bedelGüleç gözlü güzel olur, kirpiği sık olan emsalsizdir.Vechi büyüktür alîlKibre küçüktür delîlYüzü büyük olan hastadır, yüzü küçük olanın bu hali kibre delildir.Yumru olandır bahîlYassı olandır cemîlYumru yüzlü cimri, yassı yüzlü güzel olur.Vechi arıktır muhîlEtli olandır sakîl Yüzü arık olan borcuna sâdık değildir, yüzü etli olan ise sakîl olur.Vechi pek uzun olanLâf ile söyler yalanYüzü çok uzun olan yalan konuşur.Kim ki turuşdur yüzüTelh olur ekser sözüEkşi yüzlü olanın çoğu sözü acı olur.Vecih müdevver gerekBedirden enver gerekYüz dediğin yuvarlak olmalı, dolunaydan parlak olmalı. Çün mütebessim olurOnu gören kâm alırÇünkü tebessüm edince onu gören, murad alır.Benzi kızıldır edîbEsmer olandır lebîbYüzü kızıl olan edepli, esmer olan akıllı olur.Benzi sarıdır alîlEsvede mâil muhîlHastanın yüzü sarı olur, yüzü siyaha meyleden borcuna sâdık değildir.Gözleri gök ışkırak Olsa, ondan ol ırakGözleri gök ve sarı tenli olandan uzak ol.Levni olan mu‘tedîlHem ağ olur, hem kızılTeni mutedil olan, hem beyaz hem kızıldır.Enf eğer olsa dırâzSâhibidir fehmi az.Burun uzun olursa, sahibinin anlayışı kıt olur.Enf eğer olsa kasîrHavf olur onda kesîr Burnu kısa olanın korkusu çok olur.Enf ucu ger olsa topSâhibi olur turupBurun ucu yuvarlak olursa sahibi kuvvetli (sağlıklı) olur.Enf ucı ağza yakınOlan adamdan sakınBurnunun ucu ağzına yakın olan kişiden sakın.Sukbe-i enf olsa bolKibr ü hased dolmuş ol.Burun delikleri geniş olan, kibir ve hasetle dolmuştur. Olsa kulkul-kanadCem‘ ola kahr ü inâdBurun kanatları hareketli olanda, kahır ve inat toplanmıştır.Enfi kim olsa arîzŞehvet iledir marîzBurnu geniş olan şehvet hastalığına tutulmuştur.Enfi o kim eğridirHimmet onun fikridirBurnu eğri kişinin düşüncesi çalışıp çabalamaktır.Ağzı küçüktür güzel Lîkin olur pür-vecelAğzı küçük olan, güzel fakat korkak olur.Ağzı büyükdür şecî‘Eğri olandır şenî‘Ağzı büyük olan cesur, eğri olan kötüdür.Gunneli söz olsa gerKibirden oldur haberGenizden konuşmak kibir işaretidir.Savt-ı dakîk er kişiŞehvet-i zendir işi. İnce sesli erkeğin işi gücü şehvettir.Er kişi sesli zenânEkserî söyler yalanErkek sesli kadın ekseriyetle yalan söyler.Sözde kim olsa serî‘Fehmidir onun refî‘Hızlı konuşanın anlayışı yüksek demektir.Kim ki sesidir kabaHimmeti var merhabâSesi kaba olan gayretlidir. Merhaba ona. Ses çatal olsa o canHalka eder bed gümânSesi çatal olan halka çok ezâ eder.Handesi çok olsa haUmma sen ondan hayâGülmesi çok olandan hayâ umma.Yüzü güleç ve lezîzOlsa o candır azîzGüleç yüzlü ve tatlı dilli olan azîz dosttur.Yufka ve ahmer dudak Sâhibi anlar sebakİnce ve kırmızı dudaklı kişi iyi ders anlar.Şefe galîz olsa bilSâhibi muğdıb sakîlDudak kalın ise sahibi kızgın ve çirkin olur.Dişleri iri olanİşler ol ekser yamanDişleri iri olanın işleri çoğunlukla kötülüktür.Mu’tedil olsa dişiSıdk u safâdır işi. Dişeri mutedil olanın işleri doğru ve temizdir.Nükheti hoş olanınHulkı da hoşdır ânınKokusu güzel olanın hilkati de güzel olur.İnce zakanlı herîfAklı da onun hafîfÇenesi ince olanın aklı az olur.Ger zekan enli olurSâhibi gılzet bulurÇenesi enli olan kaba ve sert olur. Mu’tedil olsa zekanÂkil olur hem hasenÇenesi orta olan hem akıllı hem de güzel olur.Lihye tavîl olsa gerSâhibidir bî-hünerSakalı uzun olan hünersiz olur.Lihyesi sıkdır sakîlSohbeti eyler tavîlSık sakallı olan sıkıcı olur, sohbeti uzatır.Rîş-i siyâh ü kalil Oldu zekâya delîlSeyrek, siyah sakal, sahibinin zekî olduğuna delildir.Köse ki hiç rîşi yokAnın olur mekri çokHiç sakalı çıkmamış kösenin hîlesi çok olur.Olsa değirmi sakalSâhibidir pür-kemâlYuvarlak sakallı olgun olur, fazîletle doludur.Olsa kafası arîzHumk iledir ol marîzEnsesi geniş olan ahmaklığa müptelâdır. Boynu olan çok dırâzRüşdü olur onun az.Boynu çok uzun olanın olgunluğu az olur.İnce ki gerdân olurSâhibi nâdân olur.Gerdanı ince olan, câhil olur.Boynu galîz olsa olRûz ü şeb olur ekûlBoynu kalın olan gece gündüz yeme ile meşguldür.Boynu olursa kasîr Hîlesi olur kesîrBoynu çok kısa olanın hîlesi çok olur.Boynu olan mu‘tedîlHayr iledir müştagil.Boynu mutedil olan iyi işlerle meşgul olur.Her yeri evsat olanDilber olur bî-gümânHer tarafı mutedil olan kuşkusuz sevimli ve güzel olur.
Rubâi
Cehd eyle bir ârif-i dânâyı bul
Ya bir sanem-i latîf ü râ’nâyı bul
Bu ikisinin biri nasîb olmazsa
Evkâtını zâyi‘ etme tenhâyı bul
Günümüz Türkçesiyle
Çok çalış ulaş bir mürşid-i kâmile
ya da ay gibi parlak yüzlü güzele.
Bu ikisinden biri nasip olmazsa,
hiç durma hemen çekil uzlete.
Kıyafetname - İnsan Tanıma Sanatı
Yazar:
Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri