Osmanlı Nakşbendi mürşidlerinden Hafız Hulusi Efendi –Nefs-i Emmâre: Nefis, gayr-i meşrû arzularını yapmaya hâkim ise emmâredir. Nefs, gayr-i meşru arzu ve isteğinin tesirinde mağlup olarak -mesela kumar oynamanın, şarap içmenin haram olduğunu bildiği halde- münkeri işliyor ve fiilin yasak olduğunu da biliyorsa bu nefs, emmâredir.

Nefs-i emmâre sahibinin kendisini bilmesi için rüyasında gördüklerine dikkat etmesi gerekir.
Nefs-i emmâre düzeyinde rüyada hınzır (=domuz) görmek haram işlerle meşgul olduğuna,
fil görmek kibir,
köpek görmek gazab ve şer,
yılan eza ve cefa,
akrep lisan ile azab,
fare sû-i zan,
bit, pire mekruh olan şeyleri irtikâb,
katır emre itaat etmezlik ve amelde ihlâs olmama,
merkep ziyade şehvete tâbi olmak sıfatlarında olduğuna delâlettir.
Kaplan ve fil kibir,
kurt hased ve tâatte hırsızlık,
ayı ve pars gadab,
karınca hırs,
maymun lâf taşımak,
tilki nekir ve tezvir,
azgın deve şehvet, hırs ve kin,
azgın öküz sıkılık ve emre itaatsizlik
eşekarısı ve sarıcaarı faydası olmayan şeye mübaşeret sıfatlarına;
kedi şeytanın vesvesesi,
sansar gaflet,
tavşancıl kuşu cehil ve hırs sıfatlarına;
netice itibariyle eti yenmeyen ne kadar hayvan varsa, bunları rüyada görmek nefs-i emmârenin itaatsizliği ve şehvanî sıfatlarına delâlettir.
Eti yenilen ne kadar hayvan varsa, azgın olanları nefs-i emmârenin sıfatı ile tâbir olunmuştur.
Rüyada sarhoşluk verici şeyleri içmek, haram işi işlemek sıfatıdır.
Eğer içmezse yine tâbi olmak sıfatıdır.
Sigara, nargile, enfiye kullanmak kötü iş işlemek sıfatıdır.
Meyhane, birahane, kahvehane ve emsallerini görmek ve içine girmek, kalbini ve efkârını fesada sarf etmek sıfatıdır.
Çöplük ve necis mahalleri görmek şehvaniyete ait sıfattır.
Korkulu, zahmetli, sıkıntılı rüyalar, ruhu zahmete koşmak ve nefse tâbi olmak sıfatıdır.
Oyun âletleri ve çalgıları görmek nefsin harama ve hevâya tâbi olduğuna,
mevta ve ölmüş bir şey görmek nefsin cehli ve gafletine,
döşemesiz yer, meyvesiz ağaç ve bulanık sel sulan, alevsiz ateş ve duman cehennem azabına,
sıcaklık ve soğukluk, karanlık ve siyah renk, çıplaklık hep keyifsizliğe,
çiğ et ve çamura düşmek şehevât-ı nefse dahil olan şeyler ve dünyalığa,
mütedair nesneler; şehevât-ı nefsaniyesine tâbi ve âhiret amellerinde itilâsı olmadığına delâlet eden sıfatlardır.

Haram ve yasak olan şeyleri düşte görmek, haram işlediğine işarettir.
Nefs-i Levvâme: Eğer nefs, gayr-i meşrû hareketleri icrâya hâkim değilse; kısmen terbiye görmüş ve emirlere de riâyet gösteriyorsa levvâmedir.

Nefs-i Levvâme Sahibinin Rüyası
Yüklü deve görülürse ruha sıkıntı, deve yüksüz olursa ruha meyil sıfatıdır.
Koyun, keçi ve sığır ile emsali helâl ve menfaat sıfatıdır.
Balık görmek helâl nesne kesbetmek sıfatıdır.
Tavuk, güvercin vesair eti yenilen kuşlar helâle haris olmak sıfatıdır.
At, beygir azgın olmazsa sadakat, azgın olursa nefs-i levvâmenin galebe sıfatıdır.
Arslan dinde salâbet sıfatıdır. Fakat adamına göre nefsin galebe sıfatı ile de tâbir olunur.
Balarısı ahlâk-ı hamide kesbetmek,
kurbağa ruhun nefisten nefreti sıfatıdırlar.
Vahşî hayvanlardan ne kadar hayvan görülürse böyledir.
Eti yenilen hayvan amel-i sâlih işleme,
vahşî kuşlardan yakalarsa ziyade meşakkatli amel-i sâlih işleme sıfatıdır.
Bu meşakkatlere sebep nefs-i levvâmenin galebesidir.
Pişmiş et ve yemekler nefsin ruha tâbiiyetidir.
Helâl şerbetler kolayca ve az emekle nefsin ruhu tebaiyetidir: Yeni elbise giymek ve ev döşemek amel-i sâlih işlemek sıfatıdır.Yanmayan mumlar, fırınlar nefsin gaflet sıfatıdır. Meyvalı ağaçlar ve yeşil çayırlar, olmuş meyveler amel-i sâlih; döşemeli ev saraylar, ekmek ve dükkânlar, gemiler bir miktar nefsin sükûnet sıfatlandır. Yağlar, ballar ve süt ruha bir miktar kuvvet vermek ve safa bahşetmek sıfatıdır.Bazı harap ve bazı da mamur yerleri görmek ruhu ile nefsine itaatte müsavat sıfatıdır. Pederi ve validesine sarılmak itaatle birlikte rızalarında bulunmak, muaşeretin güzelliğine işarettir. Helâline sarılmak nefsin ruha bağlılığına, nâmahremle kucaklaşmak nefsin ruha itaatsizliğine işarettir.Sarı renk görmek nefs-i emmârenin galebe sıfatıdır. Üzerinden veya başka bir yerden necaseti gidermek haramı terk etmeye, kan aldırmak nefsi ıslaha, diş çektirmek ruha ağır gelen şeyi gidermeye, traş olmak ruhun nurunun ziyade olmasına işarettir.Hububattan helâl olan şeyleri yemeyi görmek, nafile ibadete işarettir. Mezhebimiz olan Ehl-i sünnet ve’l-cemaate muhalif adamları kitap dolu dolapların yanında, mescidlerde, medreselerde, tekke ve ziyaretgâhlarda vesair mübarek mahallerde görmek, mezhebinin ve tarikatının dışında bulunduğuna işarettir. Eğer bunları bu mübarek yerlerden çıkardığını görürse nefsini terbiyeye ve akidesini temizlediğine işarettir. Eğer çıkaramazsa hevasının galebesine işarettir; çaresine bakmak lâzımdır. Zira mübarek yerler görmek kişinin kalbi ile tâbir olunur. Şüpheli şeyler ve mekruhlardan her ne görülürse cümlesi nefs-i levvâmeye uygunluk sıfatıdır.Nefs-i Mülhime: Eğer nefs, terbiye ve tâatını arttırmış, fakat arzu ve isteklerini hâlâ unutmamış, ancak bırakmış, mânevî terakki ve yükselmeye başlamışsa mülhimedir. Arzu ve isteklerini unutmamış demek; her ne kadar tâatı ve terbiyesi artmışsa da içinden nehy bulunan fiili icra etmek arzusu tamamen çıkmamış olan nefstir; yani nefs-i mülhime sahibi terk ettiği bir fiili her ne kadar bırakmışsa da içinde arzu kalmış ve daha unutmamıştır.
Nefs-i Mülhime Sahibinin RüyasıAvamı ve câhili görmek, onların hallerine meyletmek sıfatıdır. Kadın görmek, tedbirde noksanlık ve dünyaya meyletmek sıfatıdır. Çıplak görmek amelsizliğe; eşkıya görmek nefsin tuğyanlığına, ehl-i sünnetten olmayanları görmek, farz namazlardaki tembelliğine işarettir. Şeytan görmek, şeytana uyma sıfatıdır.Mülhid görmek, nasihat kabul etmediğine; müslümanlardan gayriyi görmek, dünyaya meylettiğine; sakalı kırpık şekilde tıraşlanmış görmek, şeriatte noksanlığına; topallık, hak yolunda az bulunmaklığına; kötürümlük, hak olan nesneye varmadığına; kör görmek, Hakk’ı görüp de görmemezliğe geldiğine alâmettir. Sağırlık, Hakk’ı işitip amel etmemek; dilsizlik, Hakk’ı söylememek; köselik, sünneti terk etmek sıfatıdır.Zenci görmek ayıbı yüze vurmak sıfatıdır ve sür’atle maksuduna erişmekle de tâbir olunur. Hizmetçi görmek, tâate devam; haramı görmek, ibâdetini saklamak; sarhoş ve güzel sesler görmek, aşk-ı mecazîden geçmemek; cambaz, hokkabaz, güldürücü görmek, ibâdetlerini terk edip haramla mübaşeret sıfatıdır.Tellâl, yalancılık; tellâk (hamamda yıkayıcı) görmek gözünü haramdan korumadığına işarettir. Şaşı görmek, Hakk’ı bırakıp bâtıla meyletmek; kasap görmek merhametsiz olmak; ayıcı (ayı oynatan), gadab ile hırsda olan kuvvetine işarettir. Maymuncu, nefsin nemimelik (lâf getirip götürmek) meylidir. Hamamcı görmek, nefsin günahtan temizliğine işarettir. Tuzcu, nefsin sâlih olmasına; kavun ve karpuzcu, ilim ve marifet kesbine; ağaç dikip tohum saçmak, hayra işarettir.Avcı, insafsızlığa; beyaz renk, nefs-i mülhimenin galebesine; mahbûb (sevgili), ruhun safâsına; kız çocuğu görmek, dünyaya meyle; erkek çocuğu görmek, amel-i sâlihe; abdest ve gusül, günahlardan temizlenmeye; namaz kılmak, takvaya; kıbleye dönmek, iş yerinde istikamete işaret; kıbleden sapmak, hayırdan şerre dönmeye işarettir. Allah muhafaza etsin!Hayr u hasenat görmek, ruhun nefse galebesine; balcı, tatlı söz söylemeye ve işitmeye; kavgacı kişi, ruhun nefs ile geçinemediğine işarettir.Nihayet mubah olan şeyleri görmek nefs-i mülhime sahibi olmakla tâbir olunur.Nefs-i Mutmainne: Eğer nefs, kötü arzu ve isteklerini külliyen unutmuş, kötü fiili işleme arzusu içinden çıkmış ve mânevi terakkilere vücudunu vakfetmişse mutmainnedir.
Nefs-i Mutmainne Sahibinin RüyasıKur’ân-ı Kerîm görmek ve okumak okuduğu sûreyi bildiği takdirde tasfiye-i kalbe ve matlûba erişmeye işarettir. Peygamberleri görmek, dinde kuvvet ve bunlara uyma sıfatıdır. Evliya görmek, korktuğundan emin olmak ve umduğuna nail olmak sıfatıdır. Şeyhleri görmek, nefsini irşada işarettir. Sultan görmek, vücuda tasarruf; hekim görmek, nefsinin isyanını amel-i sâlihle ilaçlamak; vezir, bakan ve emir sahibi görmek, akılda kemâl ve maksada takarrüb sıfatlandır.Kadı görmek, kalb ve azasına Allah Teàlâ’nın hükümlerini icra; müftü görmek, nefsin hayra delâleti suretidir. İmam, hatib, alim, şehid ve sâlih insanları görmek, Allah’ın emirlerine tâbi olmak; Mekke-i Mükerreme, Medine-i Münevvere, Kudüs-ü Şerif, cami ve medreseleri ve bunlara benzer ne kadar mübarek mahal varsa bunları görmek, hepsi kalbin temizliği alâmetidir.Sancak, alem, ok, kılıç, top, tüfek vesaire şeytan vesvesesinin azlığı sıfatıdır. Tesbih, matluba erişmekle; din kitapları, mübarek kitapları ve güzel kokuları görmek, güzelliklerle tâbir olunur ve nefs-i mutmainneye işarettir.Hattatlık, işin çokluğuna işarettir. Yeşil renk görmek, mutmainnenin alâmet sıfatıdır. Mevsimin gayrinde yeşil ham meyvayı ağaçtan koparmak, ihlâssızlığı giderir ve ihlâsa meyle işarettir. Mevsiminde olmadık yeşil meyvayı ağaçtan koparmak ihlâssızlığa işarettir.Mutmainne haline dair görülen rüyalarla kişi az çok kendini bilmiş olur.5. Nefs-i Râziyye: Eğer nefs, bütün muradlarından ve makamlardan tecerrüd ederek tam bir teveccüh ile Allah’ın rızası yoluna sîreten yönelmiş ise râzıyedir.Nefs-i Râdiyye Sahibinin RüyasıMelekleri, hurileri, cenneti, cennet hayvanlarının elbiselerini ve kevser şarabını görmek aklın kemâli ve marifet-i İlâhiye’yi tahsil sıfatıdır.Suları yüzüp geçmek, havalarda uçmak, gemiye binip geçmek, – İbrahim aleyhisselâm gibi – ateşte yanıp safalanmak yüksek âhiret derecelerine nail olmak ve nurlanmak nefs-i râdiyyenin galebesini ve kalbin kesafetinin gidip letafet kazanma suretidirler.Nefs-i Marziyye: Eğer nefs, bu fikre hizmet ve sıdk ile sebât ve istikamette devamlı olur ve bu sûrette Hakk nezdinde de hâli makbûl bulunursa marziyyedir.
Nefs-i Mardiyye Sahibinin RüyasıYedi kat gökler, ay, güneş ve yıldızlar, yıldırım, alevli ateşler, yanan mumlar ve kandiller, gök gürültüleri, arz hareket, dağlar, tepeler ve buralarda yalnız bulunduğunu görmek hep nefs-i mardiyyeye alâmettir.7. Nefs-i Safiye (Kâmile) : Vehbi olan ledünnî ilme mahzar vâris-i enbiyâ sıfatıdır.Nefs-i Safiye (Kâmile) Sahibinin RüyasıKar ve yağmur yağdığını görmek rahmet-i İlâhî’dir. Dolu görmek esrarların zevkinde mübalâğadır. Irmaklar, çeşmeler, kuyular ve deryalar ile kaynaklar kalbin kemâli ile fânî sıfatıdır.
Bu sayfada yer verilen grafikler, Osmanlı Nakşbendi mürşidlerinden Hafız Hulusi Efendi ‘nin Nefs Mertebeleri adı ile Sebil yayını olarak basılan risalesindeki resimlerdir.

Allah raxı olsun aynı yazılar Mehmet zahit kotku hz. kitabında da vardı.