UNESCO Dünya Miras Listesi’ne 1987 yılında dahil olan Nemrut Dağı, Adıyaman ilinin Kahta ilçesi sınırları içerisinde bulunur. 2150 metre yüksekliğindeki Nemrut Dağı, doğu ve batı medeniyetlerinin kesişme noktası ve dünyanın sekizinci harikası olarak görülmektedir. Nemrut Dağı üzerinde yüksekliği 9-10 metreyi bulan etkileyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle Kommagene Krallığı’nın kutsal mekanı olarak nitelendirilmektedir. Her yıl binlerce turist güneşin doğuşunu ve batışını seyretmek için Nemrut Dağı’nı ziyaret etmektedir. Yaklaşık 13800 hektarlık bir alanı kapsayan ülkemizin önemli milli parklarından birisidir. Nemrut Dağı’ndaki devasa heykeller ve tümülüs, Yeni Kale, Arsameia (Eski Kale), Karakuş Tümülüsü ve Cendere Köprüsü milli park sınırları içerisinde kalan kültürel değerlerdir. Yaklaşık iki bin yıllık kültürel zenginliği içerisinde barındıran Nemrut Dağı hakkında merak edilenleri bu yazımızda bulabilirsiniz.

Tarihteki yeri
1882 yılında araştırma yapmak için Nemrut Dağı’na gelen arkeolog Otto Puchstein ve ekibi uzun çalışmalar sonucunda Grekçe yazılı kitabeyi çözerler. Eserlerin Kommagene Uygarlığı’na ait olduğunu ve Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırıldığını keşfederler. Antiochos’un yazdırdığı kitabede, Nemrut Dağı’nın sırrı ve Antiochos’un yasaları hakkında bilgiler bulunmaktadır. Bölgede kazılar esnasında ortaya çıkarılan taşınabilir eserler Adıyaman Müzesi’ne götürülmüştür, kalan eserler de Milli Park alanı içerisinde koruma altına alınmıştır.

Kommagene, yunan dilinde “Genler topluluğu” anlamına gelmektedir. Kommagene Krallığı, Grek ve Pers uygarlıklarının inanç, kültür ve geleneklerinin harmanlandığı güçlü bir krallıktır. Çünkü kral Antiochos, kült yazıtlarında anne tarafının Büyük İskender’den (Makedonya), baba tarafının ise Darius’dan (Pers) geldiğini ifade eder. Kral bu etnik farklılığı birleştirerek, kültür zenginliğinin simgesi olarak tanrı heykellerinin yüzünü doğuya ve batıya çevirmiştir. Anadolu’da Helenistik Dönem’e ait en görkemli kutsal kalıntılar olan bu tarihi eserler günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Tarihsel alanları
Nemrut Dağı Tümülüsü: Kommagene kralı I. Antiochos tanrılara ve atalarına minnettarlığını göstermek için görkemli bir anıt mezar, mezar odasının üzerine kırma taşlardan oluşan bir tümülüs ve tümülüsün üç tarafını da çevreleyen kutsal alanlar inşa ettirmiştir. Tümülüs, Kral I. Antiochos’un şerefine tertiplenen törenler için üç terasla çevrilmiştir. Doğu, batı ve kuzey terasları olarak adlandırılan bu alanlardan Doğu ve Batı teraslarında kireçtaşı bloklarından yapılmış yaklaşık 10 metre boyunda heykeller, kabartmalar ve yazıtlar bulunmaktadır. Nemrut dağının doğu yamacındaki tanrı heykelleri Pers tanrılarını, batı yamacındakiler ise antik yunan tanrılarını simgelemektedir. Tanrıların tasvir edildiği beş heykelin arasında I. Antiochos’un heykeli de yer almaktadır. Heykeller, ülkenin koruyucusu olan bir aslan ve tanrıların habercisi olan bir kartal heykeliyle başlar ve aynı düzende son bulur. Doğu, batı ve kuzey terasın ortasında yer alan tümülüsün yüksekliği 55 metre, çapı ise 150 metredir. Mezar yaklaşık 30.000 m3 kırma taşın üst üste dizildiği bir tepeden oluşmaktadır. Yazıtlarda kralın mezarının burada olduğu belirtilmiş olsa da bugüne kadar keşfedilememiştir. Doğu ve batı terasında bulunan heykellerin sıralaması; ortada tanrıların babası Zeus, solunda Tanrıça Kommagene (Latince’de şans, uğur, bereket anlamında) ve Kral Antiochos; sağında ise Apollon (Işık ve güneş tanrısı) ve Herakles (Kuvvet ve kudretin sembolü) heykelleri şeklindedir.

Doğu Terası: Tanrılar Galerisi, Atalar Galerisi ve Ateş Sunağı’ndan oluşmaktadır. Tanrılar galerisindeki devasa tanrı heykelleri anıt mezara sırtını dönmüş olarak sıralanmıştır. Doğu terastaki tahtlar, batı terasta ise heykel başları daha sağlamdır. Hem Doğu hem de Batı terasında heykellerin tahtlarının arkasında Grek harfleriyle yazılmış 237 satırlık uzun bir kült yazıtı (nomos) bulunmaktadır. Yazıtta bu kutsal alan hakkında bilgiler ve kültün uygulanması ile ilgili hükümler yer almaktadır. Doğu teras ile Batı teras heykel dizileri aynıdır.

Batı Terası: Doğu terasına benzer bir şekilde yapılmış Batı terası, tanrılar galerisindeki heykel sıralaması ve heykellerin arkasındaki kült yazısı bazı detaylar hariç aynıdır. Doğu terasından farklı olarak, tanrılar galerisinin kuzey ucunda, dördünde Kral Antiochos’un tanrılarla selamlaşması, diğerinde aslan figürü bulunan, kumtaşından yapılmış beş kabartma (rölyef) bulunmaktadır. Dünyanın bilinen en eski horoskopu olarak tanımlanan Aslan Horoskopu 1,75 metre yüksekliğinde, 2,40 metre genişliğindedir. Heykeller Helenistik dönemin, Pers sanatı ve Kommagene krallığının özgün sanatı harmanlanarak yontulmuştur.

Kuzey Terası: Doğu ve Batı teraslarını birbirine bağlayan 100 metre uzunluğunda bir tören yoludur. Tamamlanmamış stel ve kaideleri bulunmaktadır.

Yeni Kale: Kommagene krallığı tarafından inşa edilen Yeni Kale, karşıdaki Arsameia ile birlikte kullanılmıştır. Kale içinde çarşı, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır. Kale’den Nymphaios’e inen su yolu bir tünelle Arsameia’ya bağlanmıştır.

Arsameia (Eski Kale): Kral I. Antiochos’un kitabelerinde yazılanlara göre, Arsameia M.Ö. 2. yüzyılın başlarında Kommagene’lerin atası Arsemez tarafından Kahta çayının doğusunda Eski Kahta kalesinin karşısında kurulmuş krallığın yazlık başkenti ve idare merkezidir. Güneydeki tören yolunda Mitras’ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve bunun önünde Anadolu’nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı bulunmaktadır. Bu yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 metre kadar derine inen bir tünel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi de bulunmaktadır.

Karakuş Tümülüsü: Adıyaman-Kahta girişinde bulunan, Kommagene Kralı II. Mithridates tarafından annesi İsias adına yaptırılan anıt mezar, sütun üzerindeki kartaldan dolayı Karakuş Tümülüsü olarak anılmaktadır. Doğu, batı ve güney yönlerinde dörder sütun bulunurken, günümüze ulaşan sadece doğuda iki, batıda ve güneyde bir sütundur.

Cendere Köprüsü: Kahta çayının en çok daraldığı kesimde iki ana kaya üzerinde her biri 10 ton olan 92 büyük kesme taştan yapılan büyük bir kemer ve doğu tarafındaki küçük bir tali kemerden oluşur. Samsat’ta karargah kuran XVI. Roma Lejyonu tarafından M.S. 200’lü yıllarının başlarında inşa edilen köprünün giriş ve çıkışlarında sütunlar bulunmaktadır.
Netten