HELAK OLAN KAVİMLER!
"Hepsini de suçları yüzünden helak ettik. Onlardan, üstlerine kasırgayla taş yağdırdıklarımız var
ve onlardan, bir bağırışla helak olanlar var
ve onlardan yere geçirdiğimiz var
ve onlardan sulara garkettiğimiz var ve Allah zulmetmemişti onlara, fakat onlar, kendi kendilerine zulmetmişlerdi." (Ankebut40)

"De ki: "Yeryüzünde gezip dolaşın da öncekilerin âkıbeti nice oldu bir bakın. Onların çoğu şirke sapmış kimselerdi." (Rum 42)

Ervah-ı âliye(yüksek ruhlar) ile ervah-ı safile, (süfli ruhlar) müsabaka meydanında birbirinden ayrılsın.
Nasıl ki bir madene ateş veriliyor; tâ elmasla kömür, altınla toprak birbirinden ayrılsın.
Öyle de bu dâr-ı imtihanda (imtihan meydanı) olan teklifat-ı İlahiye bir ibtiladır ve bir müsabakaya sevktir ki; istidad-ı beşer (insanın kabiliyetleri ) madeninde olan cevahir-i âliye(kıymetli cevherler) ile mevadd-ı süfliye, (süfli maddeler) birbirinden tefrik edilsin...
Madem Kur'an, bu dâr-ı imtihanda bir tecrübe suretinde, bir müsabaka meydanında beşerin tekemmülü (insanın mükemmelliği) için nâzil olmuştur. Elbette şu dünyevî ve herkese görünecek umûr-u gaybiye-i istikbaliyeye (gelecekte olacak gizemli olaylara) yalnız işaret edecek ve hüccetini isbat edecek derecede akla kapı açacak. Eğer sarahaten zikretse, (açıkça geleceği haber verse) sırr-ı teklif (imtihan sırrı) bozulur. Âdeta gökyüzündeki yıldızlarla vâzıhan "Lâ ilahe illallah" yazmak misillü bir bedahete girecek. O zaman herkes ister istemez tasdik edecek. Müsabaka olmaz, imtihan fevt olur. Kömür gibi bir ruh ile elmas gibi bir ruh.
{(Haşiye): Ebu Cehil-i Laîn ile Ebu Bekir-i Sıddık müsavi görünecek. Sırr-ı teklif zayi' olacak.}
beraber kalacaklar...
Sözler - 267

Pek bir şey anlayamadım biraz sadeleştirsek?

Açıklaması şudur:
Dünya hayatı bir imtihan, mücadele ve yarıştan ibarettir.
Bu imtihan meydanında, nefis ve şeytanla mücadele neticesinde yüce, yüksek ruhlarla, süfli, alçak ruhları birbirinden ayrılır. Nasıl ki elmas ile kömür veya altın ile toprağı birbirinden ayırmak için ateş verilir. Yüksek derecedeki ateşte birbirinden ayrılırlar. Öyle de imtihan yeri olan dünya hayatında İlahi teklif ile mücadele ve müsabakaya insanlar sevk ediliyorlar ki; insanların kabiliyet ve yeteneklerinde yüksek cevherler ile süfli, alçak madenleri birbirinden ayrılsın.
Madem Kur-an bu imtihan meydanına insanların mükemmelliği için inmiştir. Elbette dünyalık ve herkese görünecek olan geleceğe ait peygamberimiz a.s.v tarafından verilen gizemli, gizli heberler de çok açık olamayıp, yalnız işaretler, rumuzlar ve imalarla haber verecek. Delillerini gösterecek derecede akla kapı açacak, fakat aklın iradesini ortadan kaldıracak derece, çok açık olmayacak.
Eğer Kur'an-ı Kerim ve peygamber efendimizin geleceğe ait verdikleri gaybi haberler, olduğu gibi çıksaydı imtihan ortadan kalkar ve bozulurdu. Adeta gökyüzünde yıldızlarla "La ilahe illellah" yazmak gibi bir açıklığa girecek. O zaman herkes ister istemez kabullenmek zorunda olacak.
Müsabaka olmaz, imtihan da bozulur. Kömür gibi bir ruh ile elmas gibi bir ruh aynı seviyede kalacaktı.
(Ebu Cehil'in ruhu ile Hz.Ebubekir r.a.ın ruhu eşit görünecekti. İmtihan sırrı da bozulacaktı.)