Nefs-i emmâre, kötülüğü emreden nefistir. İsmini “Nefis aşırı şekilde kötülüğü emreder” (Yûsuf suresi ayet 53) ayetinden alır. Kalbi kötülüğe, bedeni günahlara ve kötü fiillere çağıran nefistir. Mevlânâ nefsi puta benzetmekte ve “Put kırmak kolay, gayet kolaydır. Fakat nefsi kolay görmek cahilliktir” (Mevlânâ, Mesnevî, I, 98) beytiyle nefisle mücadelenin güçlüğüne dikkat çekmektedir. Bursevî nefs-i emmâreyi özelliklerinden dolayı geceye benzetir. Gecenin eşyanın hakikatini örtmesine mukabil nefs-i emmâre de sâlikin hak ve bâtıl olanın ayırt etmesine engel olur.
Nefs-i levvâme, kendini kınayıcı ve pişman olucu nefistir. İsmini “Kendini kınayan nefse yemin ederim” (Kıyamet suresi ayet 2) ayetinden alır. Levvâme mertebesinde nefis, yaptığı kötülüklerden tamamen kurtulmamakla birlikte pişmanlık duyar, özeleştiride bulunur. İbadetlere ve iyi amellere bağlılık artar. Bursevî nefs-i levvâmeyi “fecr-i sâdık”a (tan yeri kızıllığı) benzetir.