Allah yolunda öldürülenler hakkında ‘ölüler’ demeyin. Aksine onlar ‘diridirler’. Bu âyet hakkında çeşitli yorumlar yapılmıştır. Denildi ki Araplar ölüyü artık anılmayan ve hatırlanmayan kişi olarak tanımlamaktaydı. Birinin anılmasına vesile olacak çocuğu yahut yakını olmadan öldüğünde, böyleleri için, “Onların adı sanı yok olmuştur” derlerdi. Bu ayette Allah Teâlâ Peygamber’ine (s.a.), Allah yolunda öldürülenlerin melekler topluluğu arasında anılmaları manasında diri olduklarını haber vermiştir. Hasan-ı Basrî şöyle demiştir: Müminlerin ruhlarına cennetler, inkârcıların ruhlarına da cehennemler gösterilir. Şehitlerin ruhlarını, başka hiçbir ruh için söz konusu olmayan bir zevk sarar. Firavun taraftarlarının ruhları da diğer inkârcılarınkiyle kıyaslanamayacak kadar ağır bir azaba uğratılır[Sonuncu cümle ile muhtemelen şu âyet işaret edilmektedir: “Nihayet Allah, onların kurdukları tuzakların kötülüklerinden bu zatı korudu, Firavun’un kavmini ise kötü azap kuşatıverdi. Onlara sabah akşam o ateş gösterilir. Kıyametin kopacağı gün de ‘Firavun taraftarlarını azabın en çetinine atın’ denilecek!” (Mümin süresi 45-46)]. Şehitler başkalarından daha fazla bir zevk içinde bulunduklarından diri olma niteliğini hak etmişlerdir. Aziz ve celil olan Allah şehid ruhlarının, gayb âleminde, dünyadakine benzer şekilde zevk duyacaklarını haber vermektedir. Denildi ki şehid Rabb’ inin nezdinde diridir; nitekim sözlükte şehidin hazır olan, bulunan anlamına geldiği bilinmektedir; aziz ve celil olan Allah onların, sizden ayrılmış olsalar da Rab’leri katında bulunduklarını haber vermektedir[Şehid bilgisinden hiçbir şeyin gizli kalmadığı kimse demektir. Ayrıca şehid hazır ve mevcut olan anlamındadır; … “Filanın. Denildi ki hayat ve ölüm çeşit meclisinde bulundum” anlamına gelir (İbn Manzûr, Lisânu’l-‘Arab, “şhd” md.)] Denildi ki hayat ve ölüm çeşit eşittir. Tabii hayat ve tabii ölüm ile tabii (zatî) olmayan hayat ve ölüm bunlardan bazılarıdır. Tabii olmayan hayat uyanık ve bilinçli olmaktır, bu da din ile hayat bulmaktır; şu ayette olduğu gibi: “Ölü iken dirilttiğimiz …”[ Enam süresi ayet 122: “Ölü iken dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir nur verdiğimiz kimse, karanlıklar içinde kalıp ondan hiç çıkamayacak durumdaki kimse gibi olur mu?”] Araplar ’ın ilimle hayat bulma manasına gelen, “O cehaleti içinde ölüdür” deyişleri de buna benzemektedir. Tabii hayat canlı bedenin devamını sağlayan, tabii ölüm de yok olmasına sebep olan şeydir. Şehitlik kişinin, sayesinde ahirette hayat bulduğu bir şeydir, bu sebeple ona diri denilmiştir. Nihaî gerçeği bilen Allah’tır.“Ölüler” demeyin bu ilâhî beyan için şöyle bir yorum da yapmak mümkündür: Tabiatınız ölümden nefret ettiği için böyle demeyin. Aksine “diriler” deyin ki nefisleriniz cihadı arzulasın. Çünkü cihad din ve dünya hayatının düzenlenmesini sağlar. Bununla birlikte şu ihtimal de mümkündür: Allah lütuf ve keremiyle onlara hayatta olsalardı yapacakları şeylerin karşılığını verir, sanki onlar dünya hayatının kendilerine sunulmasıyla diridirler. Nihaî gerçeği bilen Allah’tır.
Maturidi açıklamaya şöyle devam eder ancak şehitlerin ölümleriyle diğer insanların vefatı aradsında bir mahiyet farklılığının olmadığı açıktır. Nitekim gerek savaşta gerekse başka bir nedenle öldürülme olayı Kur’an’da ‘’Katele’’ fiili ile ifade edilmiştir. (Nisa suresi 93. Ayet) Bu durum şehitlerle savaş dışında öldürülen insanların ölümleri arasında bir mahiyet farkının olmadığını göstermektedir. Nitekim bu hayat için de geçerlidir. Zira şehitlerle diğer insanların yaşamları arasında bir ayrım yapmak mümkün değildir. Mahiyet itibariyle şehit olmadan önceki insanlarla diğer insanların canlılık özelliği aynı şekilde bulunmaktadır. Böylece söz konusu ayet Maturidi’ye göre insanların dünya hayatından vazgeçip dinin vaat ettiği ahiret hayatını Allah yolunda şehit olarak elde ettirme amacını taşımaktadır.
(Matüridi Te’vilatü Ehl’s-Sünne sayfa 288)
Bu minvalde tefekkür et bence mümkün değil.