Özellikle yaşlılarda olmak üzere tüm yaş gruplarında yaygın olarak rastlanır. Disfaji terimi yemeklerin ve sıvıların ağızdan mideye geçmesi sırasında zorluk hissetmedir. Bu duruma çoğu tehlikeli olmayan ve geçici olan birçok faktör neden olabilir. Yutma güçlüğü nadiren tümör veya ilerleyici nörolojik hastalık gibi daha önemli patolojiye işaret eder. Kısa bir süre içerisinde yutma güçlüğü kendiliğinden iyileşmez ise kulak burun boğaz uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.



Yutma işlemi nasıl olur?



İnsanlar katı yiyecekleri yemek sıvıları içmek ve vücudun ürettiği tükürük ve mukusu yutmak için günde yüzlerce kez yutma işlevini gerçekleştirirler. Yutma işlevinin dört fazı vardır:



1) Birinci faz yiyecek ve içeceklerin çiğnenerek yutmaya hazır hale getirildiği dönem.



2) Ağız fazı boyunca, dil yiyecek ve içecekleri ağızın arka bölümüne iterek yutma yanıtını başlatır.



3) Yutak fazında yiyecek ve içecekler hızlıca yutaktan yemek borusuna geçer.



4) Son faz olan yemek borusu fazında yiyecek ve içecekler yemek borusundan mideye geçer.



Birinci ve ikinci fazlar istemli kontrol altında oluşurken,üçüncü ve dördüncü fazlar kendiliğinden oluşur.



Yutma Hastalıklarının Nedenleri Nelerdir?



Yutma işlevi sırasındaki herhangi bir kesinti yutma güçlüğüne neden olabilir. Yutma güçlüğü sağlıksız dişler, uygun olmayan takma dişler veya soğuk algınlığı gibi basit nedenlere bağlı olabilir. Yutma güçlüğünün en yaygın nedenlerinden biri mideden yemek borusuna geri kaçıştır. Bu durum mide asitinin yemek borusundan yutağa doğru yukarı hareketinin sonucu oluşur. Diğer nedenler arasında felç, ilerleyici nörolojik hastalık, trakeostomi tüpü varlığı, hareketsiz ses teli, ağız, gırtlak veya yemek borusu tümörü ile baş boyun bölgesine uygulanan cerrahi operasyonlar sayılabilir.



Yutma Hastalıklarını Kim Değerlendirir ve Tedavi Eder?



Yutma güçlüğü inatçı ise ve nedeni bilinmiyor ise bir kulak burun boğaz uzmanı, söz konusu hastanın hikayesini ele alarak muayenesini yapacaktır.



Bu muayene, aynalar veya özel optik sistemle görüntüleme sağlayan endoskoplar kullanarak dilin arka bölümünün, boğaz ve larenksin incelenmesi yoluyla yapılır. Eğer gerekli ise yemek borusu, mide ve oniki parmak bağırsağı incelemesi, kulak burun boğaz uzmanı veya mide ve barsak hastalıkları uzmanı tarafından yapılır.



Bunun sonucuna göre baryumlu yemek borusu geçiş filmi ile yutma mekanizması fonksiyonlarının değerlendirilmesi gerekebilir.



Eğer özel patolojiler söz konusu ise,üst mide- barsak sistem filmi veya videofloroskopi ile beraber radyologla temasa geçilebilir. Böylece yutmanın her dört fazınında değerlendirmesi yapılır. Değişik kıvamda yiyecek ve içecekler kullanarak ve hastaya değişik pozisyonlar verdirerek, yutma yeteneğini değerlendirilebilir. Eğer yutma güçlüğü felç veya ilerleyici nörolojik hastalıklara bağlı ise nörolog tarafından değerlendirilmelidir.



Belirtiler



Yutma güçlüğünün belirtileri şunlardır.



Ağızda tükürük artışı



Yiyecek ve içeceklerin boğaza takılması hissi



Boğaz ve göğüste rahatsızlık hissi( Mideden yemek borusuna kaçış var ise - Reflu)



Boğazda yabancı cisim veya parça hissi



Uzamış veya belirgin yutma güçlüğüne bağlı yetersiz beslenme ve kilo kaybı



Yutma sırasında kolayca geçmeyen yiyecek parçaları sıvı ve tükürüğe ve bunların akciğerlere aspire edilmesine bağlı olarak gelişen öksürük ve boğulma hissi



Mümkün Olan Tedaviler:



Neden belirlenebilmişse, yutma güçlüğü tıbbi tedavi, yutma tedavisi veya cerrahi yöntemlerle tedavi edilebilir.



Bu hastalıkların birçoğu tıbbi tedavi ile tedavi edilebilir. Mide asit salgısını engelleyen ilaçlar kas gevşeticiler ve asit gidericiler var olan ilaçlardan birkaçıdır. Tedavi yutma hastalığının nedenine göre düzenlenir. Mideden yemek borusuna kaçış sıklıkla beslenme ve yaşama alışkanlıklarını değiştirerek tedavi edilebilir. Örneğin :



Hazmı kolay yiyeceklerden oluşan bir diyet ile sık aralıklarla ve az miktarlarda beslenmek



Alkol ve kafeinden uzak durmak



Kilo ve stresi azaltmak



Uyku vaktinden önceki üç saat boyunca yemek yemekten sakınmak



Geceleri yatağın başını yükseltmek.



Eğer bunlar yardımcı olmazsa yemekler arasında ve uyku vaktinden önce asit giderici kullanmak rahatlama sağlayabilir.



Birçok yutma hastalığı yutma tedavisinden yarar görebilir. Yutma kaslarının beraber çalışmasını sağlayan ve yutma refleksinin oluşmasını sağlayan sinirleri uyaran özel egzersizler yaptırılabilir.



Hastalara ayrıca yutma işleminin başarılı şekilde yapılmasına yardımcı olacak vücut ve baş pozisyonlarını öğretebilir.



Yutma güçlüğü olan hastalardan bazıları yetersiz beslenme problemi ile karşılaşırlar. Mesleki terapist beslenme teknikleri hakkında hasta ve ailesine yardımcı olabilir. Bu teknikler hastayı olabildiğince bağımsız kılar. Diyetisyen veya beslenme uzmanı hasta için gerekli olan yiyecek ve içecek miktarını ve ek besinlerin gerekli olup olmadığını belirler.



Cerrahi tedavi belirli bazı problemlerin tedavisinde kullanılır. Darlık veya yapışıklık varlığında söz konusu alanın genişletilmesi gerekli olabilir. Kasların ileri derecede kasılması varlığında ilgili kasların genişletilmesi ve hatta serbestleştirilmesi gerekli olabilir. Bu yöntem kas kesilmesi olarak adlandırılır ve kulak burun boğaz uzmanı tarafından gerçekleştirilir.



Gıdaların, ağızda çiğnenmesini takiben yapılan yutkunma işleminden sonra yemek borusuna geçmesi, yemek borusu içinde ilerlemesi ve mideye geçmesi sırasında oluşabilecek herhangi bir gecikme yutma güçlüğü olarak ortaya çıkar.







YUTAK BÖLGESİNDEKİ KASLARIN FONKSİYON BOZUKLUĞUNA BAĞLI YUTMA GÜÇLÜĞÜ (Cricopharengeal dysphagia) (Krikofaringeal disfaji)



Genellikle yutak bölgesindeki kasları etkileyen bir nöromüsküler hastalığın varlığını düşündürür. Bazen belirgin bir nörolojik bozukluğu olmayan yaşlı hastalarda da görülebilirse de genellikle beyin sapı lezyonlarında (bulber veya psödobulber paralizi), primer motor nöron bozukluklarında (felç geçiren hastalarda olduğu gibi) veya myastenia gravis ve poliomyozit gibi kas hastalıklarında görülen bir durumdur. Uzun süren krikofaringeal disfajide yutak kenarında Zenker divertikülü olarak adlandırılan bir kesecik oluşabilir. Bu divertikül geniş olduğunda yemek borusuna basarak yutma güçlüğü yapabilir ve ameliyatla alınması gerekebilir.



GLOBUS HİSTERİCUS NEDİR?



Hastadan alınacak dikkatli ve ayrıntılı bir hikaye ile globus histericus ve gerçek yutma güçlüğünün birbirinden ayrılması genellikle mümkündür. Genç bir hasta, boğazında düğümlenme veya sıkışma gibi bir his tanımladığında ve bu şikayeti emosyonel streslerle artıyorsa globus histericus olasılığı yüksektir ve genellikle ileri bir tetkik yapmaya gerek yoktur. Globus histericus anksiete ile ilgili olmakla birlikte gerçek bir semptomdur ve herzaman hastada ciddi bir psikiatrik bozukluk olduğunu göstermez. Yaşlı hastalarda yutak bölgesindeki gerçek kas spazmından ayrılması güç olabilir. Fonksiyonel bir rahatsızlıktır. Gerçek yutma güçlüğü ise hemen herzaman organik bir hastalık sonucunda ortaya çıkar.









YEMEK BORUSU LÜMENİNDE DARALMAYA VE BU NEDENLE YUTMA GÜÇLÜĞÜNE YOL AÇAN DURUMLAR



Oluşan yutma güçlüğünün bazı özellikleri yemek borusundaki daralmanın sebebi hakkında fikir verebilir. Örneğin katı gıdalara karşı giderek artan şiddette bir yutma güçlüğünün ortaya çıkması bir tümörü düşündürürken katı ve sıvı gıdalara karşı aynı derecede ve aralıklı yutma güçlüğü varlığında yemek borusunun motor fonksiyon bozukları akla gelmelidir. Yutma güçlüğü başlıca şikayet olduğunda ilk seçilecek tanı yöntemi yemek borusunun baryumlu grafisinin çekilmesidir. Bunun ardından gerektiğinde endoskopi yapılabilir. Yutma güçlüğü ile birlikte yutma sırasında ağrı hissedilmesi yemek borusu mukozasında bir patoloji varlığını gösterir ki bu durumda endoskopi ilk seçilecek tanı yöntemi olmalıdır.



Yemek borusunda darlık oluşturarak yutma güçlüğüne yol açabilecek sebepler şu şekilde sıralanabilir;



- Yakıcı maddelerin (Çamaşır suyu, kezzap vb.) içilmesi sonrasında oluşan darlıklar

- Radyoterapi sonrasında oluşabilen darlıklar

- Uzun süren reflü hastalığı sonrasında oluşan darlıklar

- Yemek borusuna yönelik cerrahi girişimle sonrasında oluşan darlıklar

- Yemek borusundaki halka ve zarların oluşturduğu darlıklar

- Malign tümöre bağlı darlıklar

- Benin tümöre bağlı darlıklar

- Yemek borusunun motor fonksiyon bozukluğuna bağlı daralmalar disfaji (Akalazya gibi)

- Yemek borusuna komşu organların basısı sonucunda oluşan darlıklar (Akciğer tümörleti, tiroid bezinin büyümesi veya yemek borusuna komşu büyük damarların basısı gibi)



YEMEK BORUSUNUN FONKSİYON BOZUKLUKLARI SONUCUNDA OLUŞAN YUTMA GÜÇLÜĞÜ



Yemek borusunun motor fonksiyon bozukluklarında yemek borusunda herhangi bir darlık bulunmadan da yutma güçlüğü olabilir. Bu durum yemek borusunda gıdaların ilerlemesi için gerekli peristaltik kasılmaların yetersizliği veya ilave atipik dalgaların oluşması sonucunda ortaya çıkar (Achalasia, diffüz özefagus spazmı, nutcracker özefagus vb.). Bu tür fonksiyon bozuklukları bazen başka hastalıkların seyri sırasında görülürler (Scleroderma, dermatomyozit vb.). Teşhis, yemek borusunun motor fonksiyonunu inceleyen bir yöntem olan intra özofagial manometri ile koyulur



YUTMA GÜÇLÜĞÜ NASIL TEDAVİ EDİLİR?



Yutma güçlüğünün tedavisi altta yatan sebebe göre değişir. Özefagus darlıklarında balon dilatasyonu veya stent uygulaması gibi yöntemler tercih edilirken özefagusun motor fonksiyon bozukluklarında ilaç tedavileri, botox enjeksiyonu veya balon dilatasyonu uygulanabilecek tedavi yöntemlerindendir. Bazı hastalarda cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Sizin için hangi tadavi yönteminin uygun olduğuna doktorunuz karar verecektir.