Farmakoloji Alm. Pharmakologie özellikle fizyoloji ve biyokimya ile yakından ilgilidir.

Biyolojinin çeşitli disiplinleri arasında birbirlerinin sahasına önemli taşmalar olmasına rağmen ilmi bir şekilde incelenmesi esas olarak farmakolojinin konusudur.

biyolojinin bir dalı olup

Farmakolojinin özel maksadı

canlı organizmalar hakkındaki bilgiye de önemli hizmetlerde bulunur. Hayat hadisesinin anlaşılması ile alakalı olan bu hizmet genel olarak biyolojik ilimler için ve hususen de hekimlik mesleği için büyük önem taşır.



Farmakolojinin birçok alt bölümleri vardır:



Farmakodinami: İlaçların tesirlerini ve canlı organizmaların ilaçlara olan tepkilerini inceler.Kimyasal maddelerin tesir tarzına ağırlık verilmesi esas itibariyle farmakodinami ile aynı anlama gelmektedir.

farmakolojiyi diğer bazı temel tıp bilimlerinden ayırt ettirir.Tıpta kullanıldığı gibi farmakoloji

Kemoterapi: İnsan vücuduna zarar vermeden zararlı mikroorganizmaları veya kanser hücrelerini tahrip etmek için kullanılması manasına gelir.



Farmakognozi: Diğer adıyla materia medika denilen bu bölüm hatta hazırlamaya mecbur oldukları zamanlarda önemliydi.



Eczacılık: İlaçların yapılması ve dağıtılması ile ilgilenir.





Farmakoterapi: Hastalıkların tedavisinde ilaçların uygulanmasıdır.



Toksikoloji: Zehirler ve zehirlenmelerle uğraşır.Her ne kadar toksikoloji farmakolojinin özel bir yönü ise de çeşitli sebeplerden ötürü ayrı bir dal olarak gelişmiştir. Toksikolojinin özel teknikleri adli tıpta ve halk sağlığı konularında büyük önem taşır.



Farmakolojinin tarihi gelişimi: Farmakoloji tarihinin ilk dönemi çok eski çağlara kadar uzanır ve ilaç hammeddelerinin kullanılmasına dair basit müşahedelerle karakterizedir. İptidai devirlerde yaşayan insanların dahi hastalıklarla ilaçlar arasında münasebetler keşfedebilmiş olması ilgi çekicidir. Tarih boyunca ilaçların kullanımı o kadar yaygın olmuştur ki 1894'te Sir William Osler İnsan ilaca karşı doğuştan şiddetli bir arzuya sahiptir. demiştir.



Elde olan belgelerden farmakolojik konusunda Müslümanlar tarafından çok ciddi çalışmaların yapıldığını anlıyoruz.Müslümanlar Yunanlıların şiddetli yan etkiler meydana getiren ilaçlarını Galen'in karışık ilaç terkipleri yerine birkaç misli daha zararsız ve basitlerini yaptı. İbn-i Sina�nın Kanun adlı kitabında istisnasız tamamı batı botanik ve eczacılığına geçmiş olan 780 ilaç belirtilmiştir.



En Ünlü İslam nebatatçısı İbn'ül Baytar madde ve reçeteleriyle kullanılış tarzını ifade eden eserini yazdı. Bu eser devrinin bütün farmakoloji malzemesini ihtiva ediyordu. Batıda Bizans ve diğer batılı alimlerin faydalandıkları bütün kaynaklar bu eserin etrafında dönüp dolaşır.

1400'den fazla nebati ilacın ismini

Kimyayı şuurlu bir şekilde tıbbın hizmetine sunan Er-Razi'dir. Batıda bu ancak Paracelsus ile gerçekleşmiştir. Er-Razi sentetik yollarla elde ettiği cevherleri tababette kullanmadan önce hayvanlar üzerinde denedi. Böylece cıva bileşikleri ilaç olarak geliştirildiler. Hayvan tecrübeleri anestezi için afyon ve haşhaş farmakolojisini geliştirdi.



Müslümanlar ilaçların hazırlanmasına ait faaliyet safhasını reçete safhasından ayırdılar. Tahsili ve özel mesuliyeti ile bugünkü manada eczacılık Müslümanlar tarafından geliştirildi. Müslümanlar ilk resmi eczaneleri daha 780 yılında El-Mansur�un hükümdarlığı zamanında kurdular. Dokuzuncu yüzyılda El-Memun devrinden itibaren bütün eczaneler resmi muameleye tabi idiler.İbn'ul Baytar uzun zaman Kahire'de eczacıların şefi olmuştu.



Eczacılar ilaçların elde edilmesinde resmi talimatlara riayet etmek mecburiyetindeydiler.Onlar resmi olarak yayınlanmış imal talimatlarına

Maseveyh ile batıda Grabadin denilen bir kaideye (Günümüzde buna kodeks denir ve hususi kanunu vardır.) göre çalışıyorlardı.

Müslümanların batı farmakolojisi üzerindeki tesirleri Rönesans'ı da aşarak 19. yüzyıl ortalarına kadar devam etti. İbnü'l-Baytar'ın farmakolojisi 1758'de yeniden yayınlandı. İslam kaynakları 1830 yılında bile hala Avrupa kodekslerine temel teşkil ediyorlardı.



Eski dönemin aksine modern farmakoloji ilaçların tesir yeri şekli hakkında deney ile yapılan incelemelere dayanmaktadır.



Bu gibi çalışmalar evvela 18. yüzyılda yapıldı ve 19. yüzyıl esnasında önemli derecelerde genişletildi. Modern farmakolojinin gelişmesi denince diğer temel bilimlerdeki hayret verici gelişmelerden faydalandığı gibi bizatihi kendisi de bu bilimlerin gelişmesine yardımcı olmuştur.



Farmakolojinin tıptaki önemi: Hekimlik pratiğinde çok sayıda ilaçlar kullanılmaktadır. Bunlar bu kısmen de bu sahanın hızlı gelişmesinin bir sonucudur.



Farmakoloji bir temel bilim dalı olarak sağlık ve hastalık halinde çeşitli fonksiyonların anlaşılması ile ilgili önemli kavramlara yardımcı olur. Araştırmalarda ve teşhis gayesi ile de ilaçlar kullanılmaktadır. İyi bir farmakoloji bilgisine sahib olan hekim piyasada bulunan ve hergün reklamları yapılan binlerce ilaçtan hangisini kullanacağını iyi değerlendirecektir.



Her ne kadar farmakoloji bütün hayvan türlerindeki ilaç tesirleri ile ilgilenirse de insandaki farmakolojik tesirler ile meşgul olan klinik farmakolojiye karşı tıpta artan bir ilgi söz konusudur. Klinik farmakoloji yeni ilaçların faydasının ilaç etkilerinin tam bir şekilde anlaşılması için lüzumlu olan ve genellikle hayvan deneylerinden çıkarılan genel prensip ve kavramları da ihtiva eder. Bu prensip ve kavramlar olmaksızın akılcı bir tedavi mümkün değildir.

kuvvetinin ve zehirlilik derecesinin bizzat insanda tayini için ilmi metodlar ortaya koyar.İyi bir tıbbi pratik için lüzumlu olan farmakoloji bilgisi yalnız klinik farmakoloji bulgularını ihtiva etmeyip

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi