1- İLETİŞİM DİL VE KONUŞMA



Dil kazanımı insanların yaşamları sırasında başardığı en karmaşık işlemlerden birisidir. Genellikle çocuklar dili kendi doğal çevrelerinde herhangi bir sorunla karşılaşmadan kazanmaktadır. Bu nedenle dil kazanımının ne kadar karmaşık bir süreci içerdiği özellikle dil gelişiminde bir bozukluk olduğunda görülmektedir. Dil ve konuşma bozukluklarını anlayabilmek değerlendirebilmek için temel olan kavramların bilinmesi gerekmektedir.



İletişim dil ve konuşma kavramlarının hepsi çocuklarda anadilin kazanılmasını ve güçlüklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu konuda bazı sorular sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak “Bir çocukta bunlardan hangisi problemdir?” veya “Hepsi aynı şeyi mi ifade etmektedir?”



A- İletişim

Bir bilginin duygunun ve düşüncenin dil kullanılarak (sözel iletişim) ya da dil kullanılmaksızın (sözel olmayan iletişim) ifade edilmesi yöntemidir.



İletişim



B- Dil

Bilgilerin iletilmesi amacı ile alışılmış bir düzen içinde sembollerin seslerin ve jestlerin düzenlenmesidir. Dil sözel veya yazılı olabilir.





Atatürk yeni Türk Alfabesini öğretirken.



Dil bir toplumun kültürünün geleneklerinin bilgi birikiminin bir sonraki kuşağa aktarılmasını sağlayan bir araçtır. Her sosyal durum için vazgeçilmez olduğunu söyleyebiliriz. Tüm bu aktivitelerin amacı iletişimdir insanlar mesajlarını diğerlerine aktarmaya çalışmaktadır. Dil insanlar arasındaki en etkin iletişim yoludur. İnsanlar bir arada yaşadıkları her yerde birbirleriyle anlaşmak için bir sistem geliştirmişlerdir.



C- Konuşma

Dilin kullanılmasıdır. Dilin sembolik birimlerinin yerine geçen sesleri çıkarmak için kullanılan bir seri kas harekettir. Bize basit gelen bir sözcük için kaslar ve vücut organlarını biz seri olacak şekilde kullanırız.



Konuşma iletişim kurabilmek için kullanılan köprülerden biridir.



Konuşma için özel tek bir organ yoktur; bir çok organın birlikte uyum içinde çalışmasıyla oluşan bir sistemdir. Akciğerler nefes borusu sert ve yumuşak damak dil çene dişler dudaklar gibi bir çok organ konuşmada görev almaktadır.

Dil gelişimi kişiden kişiye farklılık gösterir. Dil gelişimi ile ilgili genellemeler yapılması mümkün olsa da bu genellemeler her çocuk için doğru değildir. Çocuklar arasında dil gelişimi yönünden büyük farklılıklar vardır. Bu nedenle bir çocuğun dil bozukluğu hakkında konuşurken çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü çocuğun dil gelişimi aşağıda tanımlanan dönemlere tamamen uymayabilir. Bu dönemlerden farklı gelişim gösteren bir çocuk ile ilgili olarak aşırı heyecanlanmak da bir hata olabilir. Ayrıca çocuğun normal gelişim sırasından bir sapma gösterdiği durumlar da dikkate alınmalı ve izlenmelidir.



Çocuklar farklı hızlarda gelişim gösterirler. Hangisinin normal olarak kabul edileceği konusu çok farklılık göstermektedir. Çocukların dil ve konuşma gelişimi açısından genel olarak baktığımızda dili kullanma yönünden ailelerin bilmesi gereken temel gelişim aşamaları vardır.





2- DİL VE KONUŞMA GELİŞİM DÖNEMLERİ



Çocukluk çağından itibaren normal gelişim evrelerinin ve normal davranışın hangi dönemde neyi ifade ettiğinin bilinmesi ortaya çıkabilecek bozuklukların erken teşhisinde büyük faydalar sağlamaktadır.



Konuşmadaki fonksiyon bozuklukları ile mücadele erken dönemde başlatılmakta ve ileriye yönelik daha başarılı adımlar atılmaktadır. Bu amaçla günümüzde teşhis ve tedavi amaçlı pek çok yöntem başarı ile uygulanmaktadır.



A- Çocukluk Çağı Normal Gelişim Evreleri

Doğum Öncesi Dönem;





Ağız ve yüz yapıları ve fonksiyonlarındaki değişim günümüzde anne karnında yapılan bazı yöntemlerle ortaya konulmaktadır. Damak gelişiminin gebeliğin 12. haftasında tamamlandığı düşünülürse daha önce yapılan ultrason incelemesi bu dönemde ortaya çıkabilecek bu tip problemlerin önüne geçilmesini sağlayabilir.



Anne karnında bebeklerde yutma gelişimi 12. haftada emme gelişimi 18-24 haftalar arasında belirginleşmektedir. 34. haftada çocuk ihtiyaçlarını karşılayabilecek emme ve yutma becerisine sahip olmaktadır. Yapılan pekçok araştırma anne karnında ağız kontrol ve koordinasyonda zayıf olan bebeklerin ileri yaşlarda ciddi fiziksel algısal problemler konuşma ve lisan gelişiminde gerileme beslenme ihtiyaçlarını karşılamada zayıflıkları olduğunu göstermiştir.



Bebeklik çağından itibaren düzenli yapılan tetkik ve çalışmalarla pek çok problemin önceden teşhisi ve erken rehabilitasyonu (tedavi ve eğitim) mümkün olabilmektedir.



Doğumdan sonra aileye çocuğun gelişimini doğru bir şekilde değerlendirmesi öğretilmeli normal olmayan davranışlar görüldüğünde mutlaka bir uzmana başvurulması gerektiği belirtilmelidir.



Dil kısa sürede kazanılan ve gelişen bir beceri olmadığından çocuğun gün boyunca kullanacağı bir araç gibi düşünülmeli ve çocuk yaptığı her farklı davranış ve sözcük için desteklenmeli çocuğun iletişim kurduğu çevre genişletilmeli ve konuşması için teşvik edilmelidir.



Anneler çocuklarının iletişim dil ve konuşma gelişimlerinin normal bir seyirde devam edip etmediğini görebilirler. Bu amaçla yaşlara göre bebek ve çocukta görülmesi gereken davranışlar aşağıda sıralanmıştır:



Doğum ve ilk 3 aylık Dönemde Bebek;



Bebek başını tutabilir

Düzenli olarak annesini emebilir ve gücü yeterlidir

Beslenmesi sırasında ya da sonrasında öksürme kusma morarma vb. şikayetler olmaz

Beslenirken genelde huzurludur

Sürekli ağlamaz

Sık sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmez

Her ay belli miktar kilo alır

Acıktığı zaman ağlar sık yutkunur veya çevresine bakınır

Sesinde değişiklik görülmez

Annesini tanır ve gülümser

Onunla konuşulduğunda ve ona dokunduğunuzda size cevap verir

Çevresi ile ilgilenir.

3-6 ay arasındaki Dönemde Bebek;



Bebek emerken dil ve dudak kuvvetinde azalma olmaz

Eline aldığı her şeyi tanımak için ağzına götürür

Beslenirken ağzını daha kontrollü kullanır

Ağzını kullanarak balon yapma gibi oyunlar oynar

Vücuduna dokunulmasından hoşlanır ve çevresine daha fazla ilgi gösterir

Sesleri taklit etmeye çabalar

Sizin ona olan sevginizi anlar ve size karşılık verir

Çevreden gelen uyarılara karşı farklı tepkiler verir

Sesleri tanımaya başlar

Sesleri birleştirerek basit heceler kurabilir.

7-11 ay arasındaki Dönemde Bebek;







Ses çıkarırken harflerin yerlerini değiştirerek kullanır

Onunla konuşurken yaptığınız hareketleri taklit edebilir

Duyduğu seslerin anlamlarını ayırt edebilir

Basit sorulara yüz ifadesi (hareketleri) veya işaretle cevap verir

‘Baba' ‘mama' gibi basit kelimeleri söyleyebilir

Yüz ifadesinde (hareketlerinde) değişiklikler yapabilir

Ses tonundaki farklılıkları anlayabilir ve farklı tepkiler verir.

12-17 ay arasındaki Dönemde Çocuk;



Dikkatini iki dakika süreyle bir oyuna veya işe verebilir

Basit emirleri anlar ve yerine getirir

Tanıdığı nesneleri birbirinden ayırt edebilir

Resimleri birbirinden ayırt edebilir

Tek kelimelik ifadeleri kullanabilir.

18-23 ay arasındaki Dönemde Çocuk;



Kendi vücut kısımlarını tanıyabilir

Söylenilen emirleri düzgün anlar ve yerine getirir

Objeleri isimlendirebilir

Kelime hazinesi genişler.

24 ve üstü aylarda Çocuk;



İki ya da üç kelimelik cümle kurabilir

Kendi başına oyunlar üretebilir ve uzun süre oynar.





Bebeğinizde/çocuğunuzda yukarıda sıralanan davranışlardan bir ya da birkaç tanesi görülmüyorsa mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmesi gerekir.





B- 0-5 Yaş Arasındaki Çocuklarda Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimi Aşamaları



0-6 Aylık Bebeğiniz;



Gıı oo- ah-ah gibi gığıldama ve ağlama seslerini çıkarabilir

Sese karşı gülümseyerek bakarak susarak veya ses çıkararak tepki verir

6-12 Aylık Bebeğiniz;



“ba-ba” “mmm” gibi sesleri taklit eder

Eliyle bay-bay yapar

Basit konuşmaları anlar

Küçük oyunlar oynar (“bebek nerede?” gibi) .

12-18 Aylık Çocuğunuz;



3-5 kelimeyi söyleyebilir (“anne” baba” “bay-bay” “mama” gibi)

İsteklerini size işaret ederek gösterir

Anlamsız sözcükleri ve sesleri birleştirir

Söyleyebildiklerinden daha fazlasını anlar.

18-24 Aylık Çocuğunuz;



Birden fazla tek kelimeyi söyleyebilir. Fakat birçok sesi hatalı çıkarır

İki kelimeyi birleştirebilir (“anne araba” gibi)

Hâlâ anlamsız kelimeleri kullanır

Basit soruları anlar (“Top nerede?” gibi).

2-3 Yaşındaki Çocuğunuz;



Daha uzun cümleler kullanır fakat bunlar çoğu zaman dilbilgisi kuralları açısından

eksik olabilir (“Baba iş gitti” gibi)



Birçok kelimeyi söyler. Fakat bunları hâlâ yanlış telaffuz edebilir

Sorular sorar ve bunları yanıtlar

Söylediklerinizin birçoğunu anlar.

3-4 Yaşındaki Çocuğunuz;



Daha uzun ve karmaşık cümleler kurar

Günlük konuşma dilindeki sözcüklerin çoğunu kullanır

Konuşulanların çoğunu anlar

Bir çok soru tipini sorar

Konuşmaları diğer insanlar tarafından kolaylıkla anlaşılır.

4-5 Yaşındaki Çocuğunuz;



Cümle ve kelimeleri yetişkinlerin söylediklerine benzer bir şekilde söyler

Basit hikayeleri anlatır

Seslerin bir çoğunu doğru söyler

Söylenilenleri anlar ve hatırlar.



Çocuklar;



3 yaşına kadar [bcdghmt] seslerini



4 yaşına kadar [npjs] seslerini



5 yaşına kadar [çfğkş] seslerini



6 yaşına kadar [lr] seslerini



8-9 yaşına kadar [vjz] seslerini büyük bir çoğunlukla üretmeyi başarabilir.