Dış parçalar;

1- Konuşma işlemleyici

2- Dış anten

3- Mikrofon

b- Koklear İmplantın Uygulanması; koklear implant uygulanabilmesi için gerekli koşullar çocuk ve yetişkin gruplarında farklılık gösterir;

Çocuk Grubu

• Çocuğun çift taraflı ileri veya çok ileri derecede sensörinöral işitme kayıplı olması

• 1-17 yaşları arasındaki çocuklar eğer işitme kaybı menenjit hastalığı sonrası oluşmuş ve MR veya tomografide iç kulakta kireçlenme mevcutsa 1 yaş altında da koklear implant yapılabilir

• İşitme cihazından çok az veya hiç yararlanamıyorsa bunun için hasta en az 6 ay izlenmelidir menenjit hastalığı geçirenlerde bu süre daha kısa tutulabilir

• MR veya tomografide ve tıbbi olarak engelleyici bir durum yoksa

• Ailenin istekli olması ve uygun beklentide olması

• Ailenin ameliyat öncesi ve sonrası dönemdeki eğitim programlarını takip edebilecek yapıda olması

• İşitme kayıplı bireyin işitme cihazı ile ses deneyiminin olması

Yetişkin Grup;

• Her iki kulakta ileri veya çok ileri derecede sensörinöral işitme kaybı

• İşitme cihazından çok az veya hiç yararlanamama en uygun işitme cihazıyla dinleme

durumunda konuşmayı ayırt etme yüzdesinin %30 veya altında olması

• Kulakların MR ve tomografilerinde koklear implant yerleşimini engelleyecek bir engel durumunun olmaması

• Koklear implantın uygulanmadığı durumlar;

• İç kulak ile ilgili olmayan veya beyindeki işitme bölgesi ile bağlantılı işitme kaybının olması

• İşitme sinirinin (8. sinirin) doğuştan yokluğu

• İşitme cihazından yarar gören vakalar

- Psikolojik olarak bir problemin olması

• Koklear implant yapılacak bireyin istekli olduğunu kendisinin belirtmesi

c-Koklear İmplant'ın Çalışması;

Ses mikrofona gelir

¯

Kablo yoluyla ses mikrofondan konuşma işlemleyicisine aktarılır

¯

Sinyaller konuşma işlemleyicisinde filtrelenir ve analiz edilir

¯

İşlemlenen sinyaller kabloyla taşınır

• Cerrahi işlemle yerleştirilmiş olan alıcı/uyarıcı dış anten yardımıyla deri geçilerek FM radyo sinyalleri gönderilir

• Alıcı/uyarıcı elektriksel sinyali elektrotun uygun bölgelerine gönderir

• Elektrot koklear siniri uyarır

• Elektriksel bilgi koklear sinirden santral sinir sistemine iletilir

Her koklear implant kullanıcısı için implant sistemi kişiye özel olarak programlanır. Programlama odyolog tarafından yapılır.

d- Koklear İmplantlı Hastanın Sesi Algılaması

Gelen sesler işitme siniri aracılığıyla beyindeki işitme merkezine iletilir. Burada eğer daha önceden kazanılmış lisan bilgileri var ise bu uyarımlar anlam kazanır. Lisan becerisi henüz gelişmemiş küçük çocuklar rehabilitasyon süreci içerisinde duydukları sesleri fark etme birbirinden ayırt etme ve yorumlamayı öğrenirler.

Yetişkin hastalardan alınan bilgilere göre koklear implant ameliyatı sonrasında ilk günler çoğu sesler “robot” sesine benzer olarak tanımlanmıştır. Fakat bu durum kısa bir süre içerisinde geçmektedir.

e- Koklear İmplant Uygulamasından Sonraki Eğitim Süreci

Çocuklar İçin;

Yetişkinler için bahsettiğimiz tekniklerin çoğu çocuklar için de geçerlidir. Koklear implant rehabilitasyon uzmanı kurallara uygun olmayan konuşmayı algılama çalışmalarını evde ne şekilde uygulanması gerektiği konusunda model olur. Ebeveyn ve çocuk implant uygulaması öncesi iletişimde kullandıkları jest (el kol ve baş hareketleri) ve mimikleri (yüz hareketleri) kullanmaya devam ederler. Ancak anne ve babalar iletişimde işitsel-sözel yöntemi daha yoğun kullanmalıdırlar. Bu şekilde uygulanan kurallara uygun olmayan çalışmalar çocuğun işitsel sinyali kullanmasını geliştirmesi ve iletişim için daha yoğun olarak işitsel sinyalleri kullanmasını sağlar.

Eğitim süreci lisanı kazanan yetişkin bireylerde 6 ayda tamamlanırken çocuklar için bir şey söylemek çok zordur. Programın başarısını ve süresini etkileyen etkenler fazladır. Yetişkinlerde olduğu gibi bir süre bildirmek güçtür.

Yetişkinler İçin;

Yetişkinler için oluşturulmuş rehabilitasyon programı konuşmayı anlama eğitimi yardımcı cihazlar hakkında bilgi alma iletişim dinleme eğitimi ve yeni stratejiler geliştirme rehabilitasyona aile bireylerinin de katılımını içerir.

Hasta merkeze haftada bir veya iki kez aile bireyleriyle birlikte gelerek konuşmayı anlama programına katılır. Bu programların süresi hastaya ve yakınlarının programdaki başarılarına bağlıdır.

Uygulanan konuşmayı anlama programlarının evde de aile bireyleriyle birlikte tekrarlanması gereklidir. Verilen her eğitim video kamera ile kayıt edilerek gerekirse bir kopyası verilerek evde de uygulamaları istenir.

Aile bireylerinden bir defter tutmaları ve verilen çevresel sesleri fark etme ve ayırt etme listesini günlük olarak takip etmeleri hastanın seslere verdiği cevapları not etmeleri istenir. Bu bilgiler koklear implant ameliyatı olan bireylerdeki gelişmeleri ve eğitim aşamalarının takibini kolaylaştırır.

Aile bireylerinin bilgilendirilmesi gereken bir diğer konu ise kişinin konuşmayı tanımasını geliştirecek uygulamalardır ki bunlar da işitme kayıplı yetişkinin ailesine aşamalı olarak örneklerle anlatılır.

f- Koklear İmplant Uygulamasından Sonra Başarı Oranı

Başarı oranını etkileyen daha önceki işitsel tecrübedir. İşitsel kapasite ve işitme cihazından fayda görmeleri farklı olduğu için koklear implant sonuçları da farklılık gösterir. Ayrıca gelişim durumları konuşma becerileri ve kültürel özellikleri de farklıdır. Bu değişkenler işitsel kapasitenin zenginleştirilmesi implantasyondan beklenen sonuçlar ve gerekli olan eğitim ortamını etkiler.

g- Koklear İmplantın Maliyeti

Koklear implant aleti ve ameliyatı pahalı bir işlemdir. SSK Emekli Sandığı Bağ-Kur ve Yeşil Kart ile ameliyat ameliyat sonrası takipler ve rehabilitasyon ücretleri karşılanmaktadır. Ayrıca implantın iç ve dış parçalarının garanti süreleri farklıdır. Bazen çocuklarda yılda bir kaç kez kablonun değişmesi gerekebilir.

4- LİSANIN KAZANILMASINDAN ÖNCE VE SONRASINDA OLUŞAN İŞİTME KAYIPLARI

Lisanın (anadilinin) belirgin özelliklerini öğrenmeden önce meydana gelen işitme kayıpları lisan öncesi olarak değerlendirilmektedir. İşitme kaybı doğuştan mevcut olabileceği gibi ilk 2-3 yaş içerisinde de meydana gelebilir. Bu hasta grubunda en iyi sonuçlar 4-5 yaşa kadar yapılacak koklear implant ameliyatı ile elde edilebilir.

Lisanın özelliklerini öğrenirken meydana gelen kayıplar lisan dönemi olarak değerlendirilir. Bu yaş grubu 2-6 yaş arası olarak kabul edilebilir. Genellikle koklear implant ameliyatı ile daha iyi sonuçlar alınır.

6 yaşından sonra çocuk ve yetişkinlerde meydana gelen işitme kayıpları lisan sonrası olarak değerlendirilir. Burada konuşulan lisanın özellikleri öğrenildikten sonra kayıp oluştuğu için koklear implant ile en iyi sonuçlar bu gruptan alınmaktadır.

5- İŞİTME KAYBININ ÇOCUĞUN GELİŞİMİNE ETKİSİ

İşitmenin; konuşma ve lisan gelişimini iletişim ve öğrenmeyi olumsuz etkilediği araştırmacılar tarafından belirtilmiştir. Ancak işitme kaybının diğer gelişim alanları (zihinsel motor ve sosyal) üzerine olan etkileri çoğu zaman göz ardı edilmekte ya da yeterince anlaşılamamaktadır. İşitme kayıplı çocuk hem duyusal bozukluk hem de bu bozukluğun iletişim ve öğrenme üzerine olan olumsuz etkileri ile yaşar. Bu etkileri azaltmak için tıbbi iletişim eğitim psikolojik ve sosyal alanlarda uzman kişilere en erken dönemde başvurulmalıdır.

A- Çocuğun İşitme Kaybı Derecesine Göre Konuşmayı Anlama Becerisi

İşitme kayıplı çocuklarda işitme kaybı derecesi 16-25 dB ve üstünde olduğu zaman konuşmayı anlamada sıkıntı yaşanmaya başlanır. İşitme kaybı derecelerine göre konuşmayı anlamada yaşanılan sıkıntılar aşağıda belirtilmiştir.

15 dB'lik işitme kaybı olan bir öğrenci gürültülü bir sınıfta öğretmen ile arasındaki mesafe 1.5 m' den fazla ise konuşma seslerinin %10'nunu anlamaz.

30 dB'lik işitme kaybı olan konuşma seslerinin %25-40‘nı anlamaz. Okulda yaşanan anlama problemi öğretmen ile çocuğun arasındaki mesafeye sınıftaki gürültü miktarına ve işitme kaybının hangi frekanslarda ve derecede olduğuna bağlı olarak değişir.

40 dB'lik işitme kaybı olan işitme cihazı kullanmadan sınıf içi konuşmaların % 50-75'ini anlamaz.

İşitme cihazsız 50 dB işitme kaybın olan çocuklar konuşmaların %80-100'ünü anlamaz. Çocuk kendi sesini duyarak kontrol etme becerisinden de yoksun olduğu için sesinin kalitesi ve konuşması da bozulmuştur.

Orta ileri derecede (56-70 dB) kaybı olan çocuklar ancak kısıtlı bir kelime hazinesi kullanıldığında ve 2- 2.5 metre uzaklıktan yüz yüze konuşulduğunda konuşmaların bir bölümünü anlayabilir.

İleri (71-90 dB) ve çok ileri derecede (91 dB veya daha fazla) işitme kaybı olanlar işitme cihazı olmadan konuşma seslerini duyamazlar. En yüksek güce sahip olan bir işitme cihaz kullandıklarında konuşma ve çevresel sesleri sadece fark edebilirler.

İşitme kaybı doğuştan ya da lisanı kazanmadan önceki dönemde (0-4 yaş arasında) meydana gelmişse çocuk konuşmayı anlamaz ve kendiliğinden konuşamaz.

B- Tek Taraflı İşitme Kaybı Olan Çocukların Konuşmayı Anlama Becerileri

Tek taraflı işitme kaybı bir kulağın normal sınırlarda işitmeye sahip olması ve diğerinde en az hafif derecede (26-40 dB) işitme kaybının bulunması anlamına gelir. Bu çocuklar seslerin ne taraftan geldiğini anlamakta güçlük çekerler. Özellikle ortamda gürültü varsa konuşmayı anlama bozulur. Grup içi konuşmaların büyük bir bölümünü anlamazlar. Bu çocuklar konuşmayı anlamak için çok fazla güç sarf etmek zorunda olduklarından çoğunlukla sınıfta dikkat dağınıklığı ve kaygılı bir tutum içinde olurlar. Bu nedenle davranış problemleri görülebilir.

Çocuklardaki işitme kayıplarının derecelerine göre sınıflaması işitme kayıplarının nedenleri ve karşılaşılabilecek güçlükler Tablo 1‘de gösterilmiştir;

İşitme kaybının çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri dört ana başlık altında toplanır;

• Alıcı ve ifade edici iletişim becerilerinin gelişmelerinde gecikmelere yol açar (iletişim konuşma ve lisan)

• Lisan bozukluğu öğrenme güçlüğüne yol açar. Okul eğitiminde başarısızlık ile sonuçlanır.

• İletişimde çekilen güçlükler sosyal izolasyon ve kendine olan güvende eksikliğe yola açar.

• Meslek seçimini olumsuz yönde etkiler.

Bu dört problem çocukların yaşantısını doğrudan etkiler. İşitme kayıplı çocuklar pek çok yönde bireysel farklılık gösterirler. Bununla birlikte iletişim motor zihin sosyal ve duygusal gelişim yönünden özellikleri genel olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir;

1- İletişim ve Dil Gelişimi

Tüm çocuklarda olduğu gibi işitme engelli çocuklar da çevrelerindeki kişi ve nesnelerle ilgilidirler. Doğumdan itibaren çevreyle ilgilenmeye nesneleri tanımaya başlarlar.

Normal işiten çocuklarla aralarındaki fark sesleri algılayarak veya ifade ederek kurdukları iletişimdedir. Normal işiten bir çocuk bir oyuncak veya bir olay ile ilgilenirken anne veya babasının ifadelerini anlayarak uygun tepkiler verebilir ancak işitme engeli olan çocukların anne-babası ise onunla iletişim kurabilmek için önce çocukla göz kontağı kurmak zorundadır.

İşitme engelli çocuklar diğer normal işiten yaşıtları gibi kendiliğinden sözel iletişim kurma davranışına girmekte zorluk çekerler. Buna bağlı olarak dil gelişimleri de normal işitenlere oranla farklılık gösterir;

Tablo 1. Çocuklarda işitme kaybı derecesine göre görülen problemler.

İşitme kaybının derecesi

İşitme Kaybı Nedeni

Konuşma ve Lisanda Yaşanan Sorunlar

Eğitim Ortamında Yaşanan Sorunlar

Uygulanan Terapi Yöntemleri

Çok Hafif Derece İşitme Kaybı

(16- 25 dB)

Seröz otit yır-tılmış kulak zarı sensöri-nöral işitme kaybı.

Mesafeli veya zayıf konuşmayı anlamada problem vardır.

İşitsel öğrenme güçlüğü konuşmada bozukluklara neden olur.

Sınıf içinde tercihli oturma düzeni sağlanmalıdır.

Hafif Derece

İşitme Kaybı

(26 – 40 dB)

Seröz otit yırtılmış kulak zarı sensöri nöral işitme kaybı timpano

skleroz .

Karşılıklı konuşmada zorluk. Kısıtlı kelime hazinesi konuşma

Bozukluğu.

Sınıf içi tartışmaların %50'sini kaçırır. İşitsel öğrenme bozukluğu vardır.

Özel eğitim gerekebilir. İşitme cihazı uygun sınıf ortamı dudaktan okuma ve konuşma terapisi gerekir.

Orta Derece

İşitme Kaybı

(41- 65 dB)

Sık tekrarlayan orta kulak enfeksiyonu orta kulakta anormallik sensörinöral işitme kaybı.

Konuşmanın anlaşılabilmesi için ses şiddetinin yüksek olması gerekir. Yetersiz lisan ve anlama becerisi vardır.

Öğrenme bozukluğu. Grup tartışmalarınnda sıkıntı. İşitsel yorumlama bozukluğu. Kısıtlı kelime hazinesi vardır.

Özel eğitim veya özel sınıf. Konuşma ve lisan desteği. İşitme cihazı + dudaktan okuma ve konuşma terapisi gerekir.

İleri Derece

İşitme Kaybı (66 - 95 dB)

Sensöri nöral kayıp orta kulak enfeksiyonu

Sadece şiddetli sesi duyar. Çevre sesleri-nin tanınması ve konuşma lisanda sıkıntı. Eğer işitme kaybı 1 yaşından önce oluşmuş ise konuşma ve lisan kendiliğinden gelişmez.

Eğitime başlanmasında gecikme belirgin öğrenme güçlüğü kısıtlı kelime hazinesi vardır.

Tam gün özel eğitim. İşitme cihazı kullanma dudaktan okuma ve konuşma terapisi. işitsel eğitim ve danışmanlık gerekir.

Çok İleri Derece

İşitme Kaybı

(95 dB ve üstü)