Şeyh; sözlükte simasında yaşlılık alametleri beliren, saçı sakalı ağaran en
az elli yaşları civarında kişi, başkan, kabile reisi gibi anlamlara gelir.
Tarîkatta ise, irşada izinli tekke ve dergâhta terbiye ile meşgul olan kimselere
denir.
Şeyhin yerine irşad makamına geçmede iki yol izlenir. Bunlardan biri
yoldan gelme, diğeri ise, belden gelme usulüdür.
Yoldan gelme usulüne göre şeyh, genellikle kendi müridleri arasından
arkadaşları arasına yükselmiş ve manevi gelişmeye yatkın kimseleri, daha
sağlıklarında yazılı, bazen sözlü işaret ve icazet vererek muhtelif yerlerde
irşad hizmetiyle görevlendirirler. Bu durumda ihvan da o zata tereddütsüz
tabi olmaktadır.
Belden gelme usulünde ise, emanet şeyhin evlatlarına intikal eder. Şeyh
Efendi, evlatları arasından bazen birine işarette bulunur ve ona tabi olunmasını
ister.
Şeyh açıkça işarette bulunduğu zaman, şeyhlik makamına kimin geçeceğinde
problem ve sıkıntı olmaz. İşaretin açık olmadığı zamanlarda ya ihvan
aralarından en liyakatli gördükleri birine bey’at ederler. Ya da tekke şeyhliği
boşalır ve dağılmalar başlar. Eğer Şeyhin birden fazla halifesi olursa ve kimin
şeyh olacağı açıkça anlaşılamadığı zamanlarda halifelerden yani tekkede
veya dergahta itibar edilen yüksek makam ve halde olduğu bilinenler tarafından
her biri irşadlarını kendi niyetleri ile sürdürür. Ancak entrikalar ile de
halifelik makamına gelmede ayrı bir husustur. Bu usul Allah Teâlâ ve
Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellemin sünnetine uygun olmayıp tehlikeli
bir usuldür.
Yukarıda bahsi geçen halifenin seçilme usulünde eğer belirsizlik oluşursa
nasıl hareket edilmesi gerektiği hususunda Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve
sellemin ashabının gittiği yolu tercih etmek gerekir.
Rasûlüllah sallallâhü aleyhi ve sellem, sağlığında kendisinden sonra Müslümanların
başına geçecek kişiyi belirtmemiş ve bu işi ashabına bırakmıştır. O,
hasta yatağında yatarken, hiç şüphesiz, devletin başına kimin geçeceği konusu,
ileri gelen bazı arkadaşlarının kafasını meşgul etmiştir. Belki bu konuda ashaptan
bazıları arasında ikili-üçlü görüşmeler yapılmıştır.859
—İstişari seçim (Hz. Ebu Bekir radiyallâhü anhın seçiminde)
—Bir önceki halifenin teklifi, (Hz. Ömer radiyallâhü anhın seçiminde)
—Şûranın teklifi, (Hz. Osman radiyallâhü anhın seçiminde)

Gavs-ül Âzam İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak Sivasî