İnsanın normal olarak nitelenen uyanık bilinç halinden farklı olan tüm bilinç hali tiplerine verilen ad. Terim, ilk kez parapsikolog Charls Tart tarafından kullanılmıştır. Elektroansefalograf aygıtının keşfi ve beyin dalgalarının ölçülmesi değişik bilinç hallerinin sınıflandırılmasını sağlamıştır. Beyin dalgalarını 1924’te keşfeden Alman Psikiyatr Hans Berger (1873–1941) ile başlayan laboratuar testleri sonucunda, tüm değişik bilinç halleri sırasında beynin alfa, teta ve delta dalgaları yayınladığı saptanmıştır. Bu araştırmaların sonuçlarına göre, beta ritminde beyin dalgalarının frekansı 14 ile 27 Hz arasında yer alır, kişi tümüyle uyanıktır. Alfa ritminde beyin dalgalarının frekansı 8 ile 13 Hz arasında yer alır. Hafif ipnoz, meditasyon, dalgınken düş görme, uyku–uyanıklık arası hal sırasında beynin alfa dalgaları yayınlamakta olduğu saptanmıştır. DDA fenomenleri özellikle alfa, bazen de teta ritminde söz konusu olurlar. Teta ritminde beyin dalgalarının frekansı 4 ile 8 Hz arasında yer alır, hafif uyku hali söz konusudur. Delta ritminde ise beyin dalgalarının frekansı 0 – 4 Hz arasında yer alır; bu ritim, derin uyku halinde oluşur.

Kimi parapsikologlar, değişik bilinç hallerini şöyle sınıflandırır:



1- “Hızlı göz hareketleriyle” (REM) rüya görmeyle ve yavaş beyin dalgalarının yokluğuyla karakterize olan hal.



2- Hızlı göz hareketlerinin yokluğu ve yavaş beyin dalgalarıyla karakterize olan uyku hali.



3- Uykuya dalmadan önceki (ipnogojik) uyku–uyanıklık arası hal.



4- Tam uyanmadan önceki (İpnopompik) uyku–uyanıklık arası hal.



5- Aşırı uyarılma veya alınan ilaçlar ya da yoğun konsantrasyon sonucundaki aşırı uykusuzluk hali.



6- Depresyon, yorgunluk vb. sonucundaki uyuşukluk (laterji) hali.



7- Vecit (ekstaz) veya aşırı olumlu heyecanlanma, coşku hali.



8- Histeri veya aşırı olumsuz heyecanlanma hali.



9- Parçalanma (fragmantasyon) hali.



10- İpnotik yolla geçmişe dönme hali (ekminezik hal).



11- Alfa dalgalarının sürekliliği, görsel imajinsayon yokluğu ve zihinsel etkinliğin en az düzeye inmesiyle karakterize olan meditasyon hali.



12- Alfa dalgalarının sürekliliğinin yokluğuyla karakterize olan trans hali.



13- Gözleri kapalıyken “Hızlı göz hareketleri”nin (REM) olduğu trans hali (yani bir paranormal algılamanın söz konusu olduğu trans hali)



14- Baygınlık hali.



15- Koma hali.



16- Hafızayla ilgili haller.



17- Genellikle mistik deneyimlerde söz konusu olan bilinç genişlemesi hali.



18- Değişik bilinç hali olmakla birlikte, bilinçte bilinen anlamda bir kararmanın söz konusu olmadığı, şamanın psişik yolculuğu sırasında oluşan şamanik bilinç hali.

Bireysel mistik uygulamalarla (yoga, zen, Şamanizm, meditasyon, rölaksasyon) veya bir operatör eşliğindeki bilimsel yöntem tekniklerle (ipnotizma, manyetizma, psikolojik ayrışma) yapay olarak meydana getirilebilen değişik bilinç halleri kimi koşullarda, çeşitli etkenlerle doğal olarak, kendiliğinden meydana gelebilir. Parapsikologlara göre kendiliğinden meydana gelen değişik bilinç halleri genellikle şu tür durumlarda oluşurlar: Dua, vecd, sarhoşluk, aşırı ağrı, ateşli hastalıklar, duyumsuzlaşma, uykusuzluk, duyuların aşırı uyarılması, yorgunluk, yetersiz beslenme veya aç kalma, şişmanlık veya zayıflık, perhiz, fizyolojik veya psikolojik travma, doğurma, başrolde olma, seks ve orgazm, psişik vakalar, müzik ve dans, büyü ve okült uygulamalar, vücuda uyuşturucu veya vücudun nörofizyolojik ve kimyasal yapısını değiştirecek ilaçlar alınması.

Kanadalı parapsikologlar değişik bilinç hallerinin oluşma durumlarını şu beş madde de sınıflandırırlar:



1- Dış uyarılmanın ve hareket etkinliğinin azalması: Fiziksel duyumların tümüyle azalması sonucu oluşur. Tekrarlanan monoton uyaranlara sürekli maruz kalma söz konusudur. İpnotik trans mistiklerdeki ve çilecilerdeki bilinç halleri ve bazı inisiyasyonlardaki uyuşukluk (letarji) hali bu yolla elde edilir.

2- Dış uyarılmanın veya hareket ve heyecan etkinliğinin artması: Bitkin düşürücü, yoğun bir fiziksel etkinliğin eşlik ettiği veya etmediği, duyuların adeta duyumsal bir bombardımanla uyarılmasıyla doğan bilinç halleri. Şaman transı, davul ve danslı trans, kimi ayinlerdeki trans ve kalabalık topluluklardaki heyecan salgınına bağlı hiperkinetik trans bu gruba girer.

3- Dikkat halinin artması. Ortak ve hep aynı yöndeki, uzun süren, devamlı dikkatten doğar. Coşkulu bir dua sırasında veya dinamik bir hatibi dinlerken oluşabilir.

4- Dikkatin azalması ya da kritik yeteneklerin gevşemesi; düşünce etkinliğinin ve denetiminin minimum düzeyde olduğu zihinsel pasiflik hali.

5- Bireyin iradesi dahilinde veya iradesi dışında, vücudunun nörofizyolojik ve kimyasal yapısındaki değişiklikler. (Kişinin iradesiyle vücuduna birtakım ilaçlar alması veya iradesi dışında olan, kanda şeker oranının düşmesi, hormonal bozukluklar, uyuklama, su kaybetme, uykusuzluk hali gibi olaylar.)

Kanadalı parapsikologlara göre, değişik bilinç hallerinin belirtileri her bilinç hali tipinde aynı olmamakla birlikte, yani hepsi için ortak belirtiler olmamakla birlikte, bu belirtilerin toplamı şöyle sıralanabilir:



1- Düşünmenin değişmesi: Dikkat içe yönelir. Hafıza, konsantrasyon ve muhakeme bulanıklaşır.



2- Zaman kavramında karışıklık.



3- Bilinç kontrolünü kaybetme.



4- Heyecan ifadesinde değişme.



5- Beden imajının değişmesi: Kişiliğini yitirme, beden dışı deneyimle bedenini kendisinden ayrı görme, kendisi ile başkaları ya da evren arasındaki sınırların kaybolması, aşkınlık (müteallik), yücelik ya da mükemmellik duygusu.



6- Paranormal algılar, halüsinasyonlar.



7- Duyumda ve manada değişme. Sezgi, ilham, yüksek “hakikat” hisleri söz konusu olur. (Mananın derinleşmesi özellikle dinsel ve mistik bilinç hallerinde olur.)



8- Söz ile anlatılamaz, sübjektif, kişisel deneyim. Kendisi deneyimlememiş kişilere açıklanması ve tasvir edilmesi çok güçtür.



9- Yenilenmiş ve umuda kavuşmuş izlenimi.



10- Telkine aşırı yatkınlık.