yaje hakkında ne kadar okumuş, dinlemiş olursanız olun onunla doğrudan bir bağlantı kurmadan, deneyim olmadan hakkında bir şey bilmeniz pek mümkün değil. hatta kültürel bağlamından çıkardığınızda bile anlam kaybına uğrayacak ve şehirli zihinlerimizle anlaşılmaz bir noktaya gelecektir. doğal olarak yaje'yi bir yaşam biçimi haline getirmiş, atalarından edindikleri (bize aşina olmayan yöntemlerle) bilgilerle onu içlerinde yaşayan yerliler ve şamanlar onun hakkında en doğru bilgiye sahipler denilebilir. onunla ilgilenen bizim gibi turistlerin aynı şeyleri hissedebilmesi ise imkansıza yakın. ilk denemem de açıkçası olağanüstü şeyler olmasını beklemiştim çünkü daha çok ilgilendiğim kısım buydu, yani kendimle ilgili olan kısmıydı. bir yerli ya da taita için ise en önemsiz kısmı bu. bizim için büyüsel olan bu fenomen onlar için son derece normal olan bir şey. çünkü aynı doğanın içinde yaşıyorlar ve yaje'nin de onlar gibi yaşayan bir varlık olduğunun bilincindeler. bu ironik çünkü eminim çoğu bizim gibi şehirliler için yerliler ve yöntemleri, ruhlar vs. son derece fantastik, doğa üstü görünecek. bu aslında amerikaya uyarlanmış bir çeşit oryantalizm. oysa tam aksine onlar çevrelerindeki materyal dünyaya bizden daha çok bağlılar ve her şeyin ondan geldiğinin bilincindeler. yaje onlar için kendisi üzerinden doğanın kudretini hissedebildikleri aracı bir bitkiden başka bir şey değil. bizim için bir masal olan iyi kalpli gıkı çıkmayan tabiat ana onlar için verdiği acı, keyif, delilik, sınırsızlık ile gerçeğin ta kendisi oluyor. kısacası onlar yaşadıkları gerçekliğe totemleri ile ruhları ile bizden çok çok daha yakınlar.

gelelim nasıl hazırlandığına. amazon bölgesindeki yerliler için bu pek problem olmuyor, zira her şey önlerinde. sarmaşıktan önemli bir kısım başka bitkilerle karıştırılıp suda bir gün boyunca kaynatılıyor. kullanılan malzeme çok olduğundan bunu başka bir yerde hazırlamak oldukça zor. bu latin amerika dışında karışımı hazırlamayı zorlaştıran en büyük etken. seromonisine katıldığım taita'nın kardeşi abd'ye götürdüğü yaje'yi beraberinde taşıdığı için tutuklanmış ve hala hapis hayatı sürüyor. bununla birlikte bitkileri ayrı ayrı götürmenin yasal bir engeli bulunmuyor ama bu da kesinlikle pratik değil. kaynatılmış yaje gece olana kadar bekletiliyor. geceyi beklemenin sebebi ruhların gece olduğunda uyanmaları. gerçekleşen ritüel de bu ruhlarla saygıda kusur etmeden iletişim kurmak üzerine kurulu.