Birçok kültürde şeytan inancı vardır. İblis, ifrit, mişa, marid diye de bilinir.[1] Şeytan karşılığında tâğū t, cân, ifrît gibi kelimeler kullanıldığı gibi “mârid” (alabildiğine inatçı) ve “garûr” (aldatan) kelimeleriyle de nitelendirilir. Câhiliye Araplarına göre yaratılmışların en çirkini olan şeytan ateşi mesken edinen habis bir ruhtur. Onun göklerden haber aşıranına mârid, bu hususta fazlasıyla mâhir olanına ifrit denir. Her şairin kendisine ilhamda bulunan bir şeytanının (cin) bulunduğuna inanılırdı.[2][3]

Yine câhiliye Arapları, gözle görülmeyen varlıkları “hin” ve “cin” olarak iki gruba ayırırlardı; cinlerin insanlarla beraber oturanına “âmir”, çocuklara musallat olanına “ruh”, bunların zalim, bozguncu ve azgınlarına “şeytan”, kötülükte daha aşırı gidenlerine “mârid” [4] ve en güçlü, en kötü olanlarına da “ifrit” adını verirlerdi.[5][6]

“Mârid” sözcüğü, “azgın, karşı çıkan, inat ve isyanda benzerlerinden çok ileri giden” demektir.[9] Mecaz olarak da, çorak, meyvesiz, hayırsız, olumlu bir yönü olmayan anlamlarında odaklanmaktadır.[8][9] Sözcüğün mübalâğa kalıbına sokulmuş olan “merid” şeklindeki bir başka türevi “şeytan-ı merid” olarak Hacc suresinin 3. ve Nisa suresinin 117. ayetlerinde geçmektedir. Sözcüğün geçmiş zaman kipiyle farklı bir kullanımı da “Meredû ale’n-nifakı” (Münafıklık üzerine inatlarını sürdürdüler) şeklinde Tövbe suresinin 101. ayetinde yer almıştır.[7]

“Marid” sözcüğünün mastarı olan “merd” sözcüğünün türevleri, kendi öz anlamı ekseninde olmak üzere, farklı kalıplarda değişik anlamlar kazanmıştır. Bunlardan en önemlisi, “soymak, soyunmuşluk” anlamıdır. Araplar, yapraktan soyunmuş, yaprağı olmayan ağaca “şecerün emred”, bitki bitmeyen kumluklara “remletin merdai”, sakalı bitmeyen köseye de “emred” derler.[10] “Temerrüt” (uzun bir süre inat etme) sözcüğü de aynı kökten türemedir.

“Marid” sözcüğü ile İblis’e yakıştırılan “inat ve isyanda çok ileri gitme” sıfatı, Kurân’da anlatılan olaylardaki İblis’in davranışları ile birebir örtüşmektedir. “İblis’e ‘Âdem’e secde et! (boyun eğ!)” denildiğinde secde etmeyerek isyan etmiş, kendisine yapma denileni yapmış, yap denileni yapmamış, Âdem’i yaklaşılması yasaklanan ağaca yaklaştırmıştır.[7]

Kulak hırsızlığını yapanlar tarihsel arka planda cinler olmakla beraber, korunmasına ilişkin olarak gönderilen ateş toplarının şeytanlar olması dikkat çekicidir. Bilindiği gibi şeytan bir isim olmaktan çok, bir niteliktir.[11] Buradan anlaşılabilecek temel esprilerden birisi de, kulak hırsızlığı meselesinin şeytani bir algı ve anlayış olduğudur. Bu doğrultuda nitelik olarak kendisinden söz edilen şeytan iki ayrı sıfatla tavsif edilmiştir: Racîm, Mârid.[9]

Fahruddin Razi, "marid" ile ilgili şu açıklamayı yapar: “Taatten iyice uzak olan” ve “isyanda (azgınlıkta) ileri giden” demektir. Nitekim böylesi kimselere, “mârid” ya da “merîd” denilir.[12]

Elmalılı’ya göre ise; Mârid, hayırla alakası yok demektir. Türkçe bunun tahrifi olarak "meret" tabir olunur. Bu maddenin aslî terkibi kaypaklık manasıyla alakadardır.[13][14]

Kaynaklar
[1] M. Fatih Solak, "Kelam I" (ders kitabı), MEB, s.114.
[2] Râcî el-Esmer, s. 85.
[3] İlyas Çelebi, "Şeytan" maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 39, s.99.
[4] es-Sâffât 37/7.
[5] Câhiz, I, 291; Cevâd Ali, VI, 709.
[6] Ali Erbaş, "İfrit" maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 21, s.517.
[7] Hakkı Yılmaz, "Tebyinul Kurân", s.90-91.
[8] Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, s. 588; el-Isfahanî, el-Müfredât, s. 468.
[9] Prof. Dr. Yaşar Düzenli, "Haberlerde Tedricilik ve Cinlerin Kulak Hırsızlığı Meselesi", İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, 22, s.143-144.
[10] Lisanü’l Arab, “mrd” mad.
[11] Prof. Dr. Yaşar Düzenli, "Kurân Işığında Evrensel Dengeler ve İnsan", İstanbul, 2000, s. 258-260.
[12] Razî, Mefâtîhu’l-Gayb, VIII, 320.
[13] Elmalılı, Hak Dîni Kurân Dili, III, 100.
[14] Veysel Olkan Yeşil, "İslam İnancında Cinler" (yüksek lisans tezi), Dicle Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Diyarbakır 2011, s.53.