Marifetname 'den Bilgiler...

Çok kullanılan ilaç ve gıdaların isim ve hükümlerini (karaşet) harflerinin
sırasınca bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, tıp bilginleri demişlerdir ki:
Kaf - Kusa (acur): Kavunun bir türüdür. Hıyar gibi uzun olur. İkinci
derecede rutubetli ve soğuktur. Olmuşu güzeldir. Hararet ve safrayı teskin eder. Lakin karışımı ve bozuşumu ateş doğurur. Olmuşunun bozulması daha
seridir. Koklaması baygınlığa faydalıdır. Susuzluğu keser. Mesaneye
uygundur. İdrarı ve tabiatı yumuşatması vardır. Hıyar ise, acurdan daha
soğuk ve latifütir. Şiddetli ateşleri giderir. idrar için oldukça
faydalıdır. Az kere mide ve böbrek ağrılarına iyi gelir. Bunun düzeltilmesi
tuz, bal veya zeytinyağıdır.
Karanfil: İkinci derecede sıcak ve kurudur: Kalbi kuvvetlendirir, basuru
giderir. Koklanırsa uyku getirir.
R- Reyhan: Birinci derecede sıcak ve kurudur. Kalbi kuvvetlendirir. Basuru
giderir. Koklanması uyku getirir.
Ravend: Aç karnına iki dirhem kadar sabah içilmesi yara, kir, düşük,
çarpma, karaciğer, mide, fıtık, kasık, böbrek ve mesane için faydalıdır.
Razıyane: Onun birisinin hararet ve kuruluğu üçüncü derecededir. Bahçede
yetişeninin hararet ve kuruluğu ikinci derecededir. Gözü kuvvetlendirir.
Karaciğer tıkanıklığını açar. İdrarı düzeltir. Soğuk su ile mide iltihabını
giderir.
Reybas: İkinci derecede soğuk ve kurudur. Kanı ve safrayı söker. Harareti
teskin eder ve keser. Usaresiyle sürme, göze faydalıdır. Yaraları ve safra
ishalini giderir.
Rumman (nar): Tatlısı, birinci derecede soğuk ve rutubetlidir. ekşisi
ikinci derecede soğuk ve kurudur. İkisi, safrayı keser, dışa fazla akıntıya
engeldir. Ekşisinin bal ile macunu, kulak ağrısına faydalıdır. Yeşili çok
idrar yapar. Ekşisi, mide iltihabına faydalıdır. Boğaz ve göğüsü
sertleştirir. Tatlısı, onları kuvvetlendirir ve yumuşatır. Ateşli öksürüğe
engeldir. Her türlü hafakanı defeder. İyisi, sulu olanıdır.
Şın - Şaîr (arpa): Birinci derecede soğuk ve kurudur. Gıdası buğdaydan
azdır. Arpa suyu, unundan gıdalıdır. Arpa suyunun un ile karışımı, göğüs, öksürük ve yüz sivilcelerine iyidir.
Şuniz: Siyah tanedir. İkinci derecede sıcak ve kurudur. Sıcaklığı ciladır.
Kokusu ayrıştırıcıdır. Kokusu ayrıştırıcıdır. Basuru giderir, kanındaki
kurtları öldürür. Keten torba içinde iki dirhem nohut ve ayranla
karıştırılıp alna konursa, nezleye faydalıdır.
Tı - Temr-i Hint (Hint hurması): İkinci derecede soğuk ve kurudur. Mideyi
kuvvetlendirir, safrayı giderir. Kusmayı teskin eder, susuzluğu keser.
Tüffah (elma): Onun tatlısı, normale yakın sıcaklığa meyyaldir. Onda
fazladan soğuk bir rutubet vardır ki, onunla şişirir. Ekşisi çok soğuk
olup, rutubeti azdır. Ezilmişi harareti keser.
Tin (incir): Onun tazesi az rutubetli ve sıcaktır. çok su ve gıdası vardır.
mideden hemen emilir. Kurusu latif ve sıcaktır. Bütün meyvelerden
gıdalıdır. Olmuşu itidale yakındır. Etli yaraları iyileştirir ve yumuşatır.
Harareti müsekkindir. Cerahatli kanı dondurur, donmuş olanı eritir.
Hastalıklarla bozulan renkleri düzeltir. Macunu, çıbanları oldurur. Tozlu
balgamın hararetini yatıştırır. Müzmin öksürüğü giderir. Akciğer ve göğüse
faydalıdır. Karaciğer, dalak, böbrek ve mesane tıkanıklıklarını açar. Aç
karnına incir yemek, gıdanın geçiş yollarını açar. Badem ve ceviz ile
yenmesi çoktur. Lakin ağır yiyeceklerle yemek iyi değildir. Üç sabah sirke
içinde sulandırılmış üçer incir yiyen, ateşli hastalıktan kurtulur.
Safradan zarar görmez.
Dut: Beyaz incire yakındır. Lakin ondan az gıdalıdır. Mideye kötüdür.
kırmızısı rutubetli ve soğuktur. Onda kabız etme vardır. Boğazdaki şişleri
giderir. Yenmesinde ve suyunda iştiha ve gıda kuvveti vardır. Gıdaları
mideden çabuk, bağırsaklardan yavaş geçirir. İdrarı artırır.
Se - Sum (sarımsak): Aslı üçüncü derecede sıcak ve kurudur. Suyu
değiştirmek için, müzmin öksürük ve göğüs ağrıları için gayet faydalıdır. �

Asalak ve kurtları döker. İdrarı getirir. Bitleri öldürür. Buharının
çokluğundan baş ağrısı yapar ve göze zararlıdır.
Selc (kar): Hapsedilmiş olan duman hararetinden susuzluk verir. Mide ve
sinire zararlıdır. Dişlerin hararetten doğan ağrısını teskin eder.
H - Haşhaş: İkinci derecede soğuk ve kurudur. Siyahı şurup ve macun olarak
üçüncü derecede soğuk ve uyutucudur. Yenmesi nezleyi önler.
Hatmi: Şebboy çiçeğidir. İtidal üzere sıcaktır. Onda, erdirici, yumuşatıcı,
ayrıştırıcı ve gevşetici özellikler vardır. Mafsal ağrılarını ve titremeyi
önler. Tohumu ateşli öksürüğü keser. Yaprağı göğüs şişkinliklerini
giderir. Kaynatılan kökü, bağırsak ve idrar yanmalarını, makat
şişkinliklerini ve ishali giderir.
Huh (şeftali): Birinci derecede rutubetli ve ikinci derecede soğuktur.
Çabuk bozuşan ve yumuşak tabiatlıdır. yonca suyu ve yaprakları ile kulak
kurtlarını öldürür. Göbeğe sürülmesi veya içilmesi karın kurtlarını
öldürür. çok besleyicidir. lakin gıdası zararlıdır. Yemekten sonra yemek
iyidir.
Hal (sirke): Hararet ve rutubetten bileşmiştir. Soğukluğu çoktur.
Kaynatılırsa soğukluğu azalır. Kanı inceltir, safrayı söker. Sevdelilere
zararlıdır. Balgama zıttır. Hazma yardımcı ve uyuzu önleyicidir. Yanıklara
iyidir. Gül yağı ile baş ağrısına faydalıdır. Ağızda gargara edilirse
diş ağrılarını keser.
Hubz (ekmek): En iyisi temiz buğday unundan olanıdır ki, ince elenmiş olup,
mayası tuzlu ve hamuru normal olanıdır. Tandırda pişirilmelidir. Buna yakın
olanı, fırında pişirilen somundur. Ekmeğin sıcağı zararlı, soğuğu
yararlıdır. Peksimetin gıdası çoktur. Sert ve kuru olduğundan nüfüzu
yavaştır. elenmemiş un ekmeği tabiatı yumuşatır. pide lezzetlidir. Fakat
sertlik verir. Süt ile yoğurulanı çok besleyicidir. Fakat zor sindirilir.

Siyah buğday ekmeğini su ile yemek, şişmanlatır. Sıhhati korur.
Harmil (üzerlik): Üçüncü derecede sıcak ve kurudur. Balgamı söker. Mafsal
ağrılarını giderir. Uyuzu izale eder. Şişkinlikleri indirir. Baş rutubetini
temizler. Yağı, kulak ağrısına faydalıdır. Bal ile aç karnına yenmesi,
akciğer tıkanıklığını giderir.
Ze - Zeheb (altın): Latif ve mutedildir. Toz, sevdevî hastalıklara ilaçtır.
Kalbi kuvvetlendirir. Hafakanı önler. Ağızda tutulması ağız kokusunu
giderir.
Dad - Zarur: İkinci derecede sıcak ve kurudur. Yaraları temizler.
Gayn - Galiye: Kıymetli bir ıtırdır. Sert şişleri urları yumuşatır ve çok
derde ilaçtır. Soğuktan olan baş ağrısını giderir. Taşınması rahim ağrısını
giderir.
Bütün ilaçlar ve gıdalar, Hak'kın tesiri ile etkileyici olduğu muhakkaktır.
Bu sayılanların zannı sebeblerden olduğuna, tıbbî hastalıklar kesin
delildir. Şu halde bütün sebeb ve eşyalardan tesir eden ancak sebebleri
yaratandır ki, herkese o, zarar ve yarar verendir. Burada, Çilim ikidir,
tıp ve din ilmi, È sözündün bu miktar yazılma ve açıklama, tıp ilminin
hülasasıdır. Geri kalanları, tabibler arasında şayidir.