Kibirli insan her haliyle belli olur. Giyim-kuşamında, yüz ifâdesinde, bakışında, başını dikerek kimseye bakmamasında, oturmasında, gerilip yaslanmasında, yürüyüşünde, kendisi otururken insanları ayakta bekletmesinde, ses tonunda…

Aslında kibirli insanın sergilediği davranışların hemen tamamı, belli bir seviyeden sonra psikiyatri bilimini yakından ilgilendiren anormal davranışlardan başka birşey değildir.

Ne yazıkki kâmil insanların haricinde az-çok, açık-gizli, herkeste kibir hastalığı mevcuttur.

Seyr ü sülûkla bu hastalık kalpten tamamen kazınmadıkça kurtulmak mümkün değildir.

Ancak bu hususta mücâhede etmekde farz-ı ayındır.
Kibri azaltmak bile büyük bir mücâhededir.

Bir müminin yukarıda sayılan anormal davranışlardan ve gizli kibirde
Kurtulup
kurtulmadığı, tevâzûyu kazanıp kazanmadığını İmam Gazalî (rh.a) şu belirtilerle ölçüyor:

Bir mesele üzerine konuşulurken hakikatin kendi fikirlerine ters olmasından rahatsız olmak;

Doğruları memnuniyetle, hoşlukla kabul etmemek kibrin belirtilerindendir.

Bu hastalığı yenmek için, âczini itiraf edip hakikati söyleyenleri takdirle yâd ederek teşekkür etmelidir.

Akranları ile bir ortamda bulunduğu zaman onları baş köşeye geçirmek ve kendi emsallerinin ardından yürümek ağır geliyorsa yine kibir var demektir.

Yoksul ve gariban insanların davetine katılmaktan ve arkadaşlarının işlerini takip etmekten zorlanmak da kibir belirtisidir.

Bütün bu durumlarda kişi kendini sürekli sınayarak kibrin tedâvisine ve tevâzûnun kazanılmasına gayret etmelidir.

Tevâzû ehli insanlar da her haliyle bellidirler. Onların tavır ve hareketleri kalbe huzur ve itimat telkin eder.

Muhatap oldukları insanlarda saygı ve sevgi meydana gelir. Böyle insanlarla oturup kalkmak insana zevk verir.

Söyleyene değil, söylenene bak

Başkalarına faydalı olabilmek için önce kendimizi ıslah etmemiz gerekir.

Fakat kendisinin ağır derecede hasta olduğunu bilmeyen gafil insan tedâviye ihtiyaç bile duymaz.

Herkesin kusurunu görür, onlardan yakınır, gıybetlerini yapar, ancak kendisini düzeltmek aklına bile gelmez.

Halbuki insanın kendi kusurlarını görmesi, onları araştırması ve bunun için başkalarının kendisini nasıl gördüklerine, gurur yapmadan kulak vermesi gerekir.

Bizi methedenlerden ziyâde yanlış ve isâbetsiz davranışlarımızı bildirenlerin faydası daha çoktur. Şeker yerine ilaç verenler bize iyilik etmiş olurlar.

Yanlış ve zararlı yolda gidene ‘iyi gidiyorsun’ demek, onu gaflete düşürmek ve zulmetmek olur.

Bu bakımdan
‘dikkatet,düşeceksin’
diyene kızmak yerine teşekkür etmek lâzımdır.

Yalnızca bizi sevip takdir edenlere kulak vermek hataya düşmemize sebep olur.

Çünkü dostumuz olanlar bizi güzel görür ve bizdeki kusurların hepsini fark edemeyebilirler. Dost olmadıklarımız ise nazarını kusurlarımıza diker. İthamlarında mübâlağa olsada, muhakkak bir hakikat payı vardır. Bu yüzden onların söylediklerindende istifâde etmelidir.

Hizmette tevâzú ve kibir

Aynı safta omuz omuza hizmet ettiğimiz kardeşlerimizle olan hukûkumuz, başkalarına kıyasla çok daha fazladır.

Allah’ın(c.c) dinine hizmet ederken Hakk’ın hatırı için kardeşlerin hakkına riâyet etmek, hemde hizmetin ahengini bozmamak üzere hertürlü nefsâni davranıştan kaçınmak gerekir.

Şâyet bizim yüzümüzden tek
birkişi bile dinden uzaklaşırsa, bunun vebâli çok ağırdır. Hz.Peygamber(s.a.v) Efendimiz’in buyurduğu üzere, açtığımız kötü bir çığırdan yürüyenlerin ve onların sebep olduğu başka kişilerin günahlarının bir mislininde bizim hesabımıza kaydolma tehlikesi vardır.

Aynı şekilde hidâyetine vesile olduğumuz kişilerin ve onların sebep olduğu insanların,
iyi âmellerinin bir mislide bizim defterimize kaydolabilir.

Şayet din adına hizmette kendi isteğimizle bir vazifeye tâlip olur, sonrada onu nefsânî davranışlarla akâmete uğratırsak, Hz.Peygamber(s.a.v) Efendimiz’e kadar uzanan altın silsilenin mânevi birikimine zarar vermiş, bugüne kadar gösterilmiş olan çabalara darbe vurmuş oluruz.

Ayrıca o mübârek silsileyi oluşturan Zatların mânevi desteğini kaybetme ve cezâya müstehak olma tehlikesiylede karşı karşıya kalırız.

O yüzden enâniyet, benlik, riya, kibir ve çalımla hizmete tâlip olmamalıdır.

BuŞekildeYaptığımızı zannettiğimiz bütün hizmetler sonuç itibâriyle önümüzü tıkar.
Faydası bir tarafa, büyük zararlara sebebiyet verebilir.

Hizmet ederken
herşeyden önce kendimizi bir günahkâr olarak görmeli ve:
“Allah(c.c) dilerse benim gibi günahkâr bir insanlada dinini teyid eder” diye düşünmelidir.

Bu yolda âmelimiz ne kadar çok olursa olsun,meydana Şah-ı Geylânî (k.s)veya bir İmam-ı Rabbânî (k.s) edâsıyla girmemelidir.

Hatta yaptığımız hizmetleri herkes övüp takdir etsede, onların sözleri kendisinin hakir bir insan olduğu kanaatini değiştirmemeli,

Cenâb -ı Hakk’a el açıp: “Ya Rabbi hakkımda söylenen şu güzel sözleri dua olarak kabul eyle, ayağımı kaydırma, beni nefsimle baş başa bırakma.”
diye dua etmelidir.

Bütün hizmetleri yalnız Allah(c.c) için yapmalı ve kimseden takdir beklememelidir.

Şâyet kendisine bir teveccüh varsa bunu bir imtihan görmeli ve bu imtihanı kaybetme tehlikesini ciddiye almalıdır.

Aksi halde riyâ ya'da kibir girdiği için, hizmetleri boşa gider, hatta onlardan hesaba çekilir ve ayağı kayabilir.

Mümin hiçbir zaman fazilet ve meziyetlerini kendinden bilmeyip, Allah(c.c) tarafından olduğunu görmeli
ve her'an elinden alınabileceğini bilmelidir.

Kendisinin hizmete renk ve kuvvet kattığı zannından ziyâde, Allah(c.c) için hizmetin kendisine güzellik katacağını, fazilet ve meziyetlerin oradan geldiğini düşünmelidir.
Gerçek de budur.

Enâniyet tuzağı

Ulvî bir hizmette istihdam edilmek ancak bir lütuf ve himmet işidir.
Her türlü fazileti kazanmaya sebeptir. O yüzden hizmetle güzelleşenler güzelliğide inkâr etmemelidir.
Zira Bediüzzaman Hazretleri’nin belirttiği üzere, bu'da nimeti inkâr olur.
Bu noktada doğru
ve yanlış tavır şöyle örneklenmiştir:

Birisi sana gayet kıymetli bir elbise giydirse, sonrada: “maşallah ne güzelsin, güzelleştin” dese, sende: “hâşâ ben neyim, güzellik nerede” desen, nimeti inkâr ile,
o elbiseyi sana giydirene karşı nankörlük etmiş olursun.

Şâyet “evet ben güzelim” desen bu seferde gurur ve kibir yapmış olursun. Eğer;
“evet güzelleştim, fakat asıl güzellik elbisenin ve onu bana giydirenindir” dersen işte o zaman kibir ve nankörlükten kurtulmuş, hakikati söylemiş olursun.

“Ben yaptım, ben ettim, filana şöyle şöyle sohbet ettim de tövbe etti” benzeri benlik kokan bütün gizli imalar ve açık sözler İslâm itikadına uymaz.

Allah Teâla’nın inâyetini, başkalarının gayretlerini, büyüklerin himmet ve tasarrufunu gözardı edipde kendisini öne çıkarmak büyük
bir yanılgıdır. Özellikle gerçekten tevâzû ve mahviyet sahibi değilken öyle görünmeye çalışmak, kalbi öldürecek derecede tehlikeli bir benlik davasıdır.

Bunlar karıncanın ayak seslerinden daha gizli olan ve Hz. Peygamber (s.a.v)’in “küçük şirk” olarak tarif ettiği, ümmeti hakkında en çok korktuğu şirk çeşitlerini hatırlatacak hallerdir.

Meziyet ve faziletlerinden bahseden, imâ eden, kendince büyük başarılarına ilgisizlikten rahatsız olanlar, din adına gayret ettiklerini söyleselerde,
tevâzû ve mahviyetten mahrum,
Allah’tan(c.c)uzak boş kimselerdir.
Böyle hizmet etmekten Allah’a(c.c) sığınmak icâp eder.