Nefis hem şerdir; hem de şeytandan bir nüvedir.
Nefis insanın dünyada en mühim sınav sorusudur.
Onu tanımak, bilmek ve hilelerine karşı bakış açıları geliştirmek gerekir.
Hayırdan ve şerden; bazen de her ikisi ile gelip şeytanla işbirliği yapan Allah’tan (c.c.), evliyalardan, al ve ashap efendilerimizden, evliya ve salihlerden nefret eden nefis, yedi sayısının esrarına bağlı olarak yedi mertebedir.
Tasavvuf, tarikat, velayet adı verilen okullarda mürşit denen kılavuzlar rehberliğinde onun ıslahı amaçlanır; bu da çeşitli usullere göre yapılır.
Nübüvvet yolunda olmayan, tarikatlara intisap etmeyen, bireysel olarak ibadetini yapan müminlerin levvameden öteye geçmeleri neredeyse imkansız gibi bir şeydir...
Allahın inayetine kalmıştır.

Nefis mertebeleri şöyledir:

Birinci Nefis Mertebesi: Nefs-i emmare birinci nefis mertebesidir.
Sıfatları kibir, şehvet, sapıklık, hile, öfke, inat, şüphe, vesvese, harama yönelmek, kindarlık, hırs, gıybet, koğuculuk, lemmamcılık, hased, iftira, kendini beğenmek, cimrilik, şeytani hisler, harama atılma isteği, şirk, fitne, dünyayı amaç edinme, gaflet, aşırı oburluk, her türlü ibadetten nefret, çok uyumak vb...
Bu sıfatların hepsi de insanın imanını, ahiretini, hayat sınavını tehdit eden ruhani hastalıklardır.
Bu nefsin ıslahı ya nübüvvet yoluna girip ibadet yapmakla, ya da tarikatlara girip Allah’a (c.c.) biat etmekle olur.
Zaten bütün hak tarikatların temel konusu da nefsin ıslahıyla beraber hakiki bir mümin olabilmeye vesileliktir.

Rüyaları: Hak bir mürşidin elinden biat alan mürit kur’an ve sünnet dairesinde kalıp, bidatlara girmeyerek kendine önerilen esmaları çokça çalışırsa rüyalarında şunları görmeye başlar: At, aygır, eşek, kurt, tilki, tavşan, köpek, maymun, fare, akrep, karınca, keçi, koyun, domuz, fil, şeytan, köse, gulyabani, çöplük, pis ve bulanık sular, çamur, uyuşturucu maddeler vb...

Zikri: Allah (c.c.), Lailaheillallah esması...
Bu virtlerin silsilesi olan, hak bir tarikat ehlinden alınmış olması şarttır.
Aksi halde nefsin ıslahı olası değildir.
Virdi yapanlara yalnızca o virdin sevapları kalır.
Bir mürit latifelerin ıslahı için bir gün içinde en az beş bin Allah (c.c.) esması çekmelidir.
Bu da dil damağa yapışık, nefes içe çekilip hapsedilerek yapılır. Bir nefeste yüz tane denebilir. Sayı sınırlaması yoktur. Gözler kapalı, mürit rabıta edilerek bu zikrullaha devam edilir. Her yüzün bitişinde “İlahi Entel Maksud ve Rızake Matlup” denir. Nefesi içeri çekerken yeşil, buluta benzeyen bir nur içimize giriyor gibi tefekkür edilir. Bu zikir bir oturuşta yapılabileceği gibi ceste ceste de yapılır. Beş binin altında zikir yapan müritlerde nefs-i emmare ıslahı ancak Allah’ın (c.c.) inayetine kalmıştır.
Sıfatı: Ümit ve korku, sıkıntı ve sevinçtir.
Halleri: Mürit mürşidini sevip yola inanmakla beraber iki arada bir derede kalır. Ruhsal hali ümit ve korku karışımı bir haldir. Tarikata girdiğine pişman olur. Ara sıra yoldan çıkmak ister. Sonra tekrar tövbe eder. Şüphe ve iman arasında bocalar durur. Sık sık ibadetlerini kaçırır. Virtlerini bir yapıp bir terk eder. Her gün beş bin tane esmayı söyleyemez... Ruhu daraldıkça daralır. Yaptığı zikrin tadını, neşesini alamaz... Çoğunlukla da yola sırt çevirici işler yaparlar.
Rengi: Esma-yı ilahiye yapılırken genellikle mavi renkte bir tecelli görülür.
İkinci Nefis Mertebesi: Mürit ibadetini sıkı tutar, kur’an ve sünnet yoluna girer, bidatlardan kaçınır, verilen zikrullahı bolca çalışırsa mürşitlerin dua ve himmeti, teveccühüyle nefs-i levvameye getirilir. Bu nefsin sıfatlarından başlıcaları şunlardır: Helale yönelme, helal haram sınırına titizlik, cimri olma, körü körüne tevekkül eğilimi, keramet beklentisi, üstün gelip ezme tutkusu, günaha girme, günaha pişmanlık, kendi kendini kınama vb...
Rüyaları: Zikrine devam eden mürit bir zaman sonra rüya alemlerinde şunları görmeye: Ağaçlar, akar çeşmeler, nehirler, sahralar, meyveler, tavuk, güvercinler, bal arıları, pişmiş yemekler, tatlılar, giyecekler, saray, fırın, dükkanlar, yanmadık mum, şeker, bal, şerbet, taş, kan almak, vb...
Zikri: Allah (c.c.) ve lailahe illallah esmalarına beş binden az olmamak koşuluyla devam etmektir.
Halleri: Muhabbet ve sevgi yoğunluğudur. Bu nefis makamında olan salik arkadaşlarına, çevresine muhabbet ve sevgiyle yaklaşır. Bir günaha girer, bir pişman olur. Tövbe eder, geri döner.
Rengi: Virt yaparken görülen sarı nurlar, nefs-i levvamenin rengidir.
Üçüncü Nefis Mertebesi: Mürit özellikle Allah (c.c.), lailahe illallah zikirlerine devam eder de yolunu, mürşidini, kardeşlerini sevip onlarla kaynaşırsa velayet mertebesine giriş başlangıcı olan nefs-i mülhimeye gelir. Bir müridin buraya gelmesi aşağı yukarı on yirmi yılını alır. Kur’an ve sünnete bağlı olan, haramlardan kaçan, bidatlara girmeyen, mürit özellikle Allah (c.c.) esmasını, lailahe illallahı on bin ve ötesinde çalışmaya davam eder, rabıtasını güzelleştirirse nefs-i mülhimeye geçer. Belirtilen sayıda on yıl kadar bazen de yirmi yıl kadar virtlerini yapanlar bu nefis mertebesine adım atabilirler. Bu nefis mertebesinin başlıca sıfatları şunlardır: Acımasızlık, batıl yola girme, kanaat, ilim, cömertlik, tevazu, tövbe, sabır, ağır şeylere katlanma, ibadeti saklamamak, övülmekten hoşlanmak, sık sık aşık olmak, harama yönelmek, sünneti terk, ayıpları yüze söylemek vb...
Rüyaları: Üçüncü nefis mertebesinde olan mürit sıklıkla rüyasında şunları görmeye başlar: Bağlar, bahçeler, denizleri yüzerek geçme, havada uçmak, meleklerle sohbet, alemi yok olmuş görme, kasap, hokkabaz, çıplak kadın, sağır, körler, kötürüm, bal yemek, istenen yere uçarak gitmek, yağmurlar altında kalıp ıslanmak vb...
Zikri: Bu mertebeye gelen saliklere kimi mürşitler (Hu) esmasını tarif ederler. Müridin zikri hep (Hu) zikri olur. Kimi mürşitler de Allah (c.c.) ve Lailaheillallah zikrini devam ettirirler. Sayısı on bin ve ötesi...
Halleri: Bu makamdaki mürşit yavaş yavaş zikrullahların tadını almaya başlar. Sık sık aşık olur. Öylesine aşık olur ki tanımı imkansızdır. Aşk şarkılarına, ezgilerine çok büyük bir ilgi duyar. Aşk şarkıları dinler. Yüzünde velayetin izi ve işaretleri belirir. Heybetli, atak, cesur ve korkusuzdur. Onun başı aşık olmakla hep derde girer. Günaha girmesinden korkulur.
Rengi: Nefs-i mülhimenin rengi kırmızıdır; mürit virdini yaparken kıpkırmızı tecelli halinde mülhime nefis mertebesinin nurunu görür.
Dördüncü Nefis Mertebesi: Allah’ın (c.c.) hoşnut olduğu bu makamdaki nefsin de Allah’tan (c.c.) hoşnut olduğu dördüncü nefis mertebesi nefs-i mütmainnedir. Bu makama, ancak veliler, evliyalar, pirler gelebilir. Bu nefis mertebesinin sıfatları şöyledir: Kamil insan olmak, kalbini yabancı sevgilerden temizleyip Allah’a (c.c.) verme, dine hizmet yapma, vücutta ruhani tasarruf, nefsi hayra yöneltme, Allah’ın (c.c.) emirlerine itaat, sünnete yönelme, bidatlardan kaçınma, gönül kırmama, cömertlik, hoşgörü, affetme, rıza, şükür, sabır, tahammül vb...
Rüyaları: Bu nefis mertebesindekiler genellikle rüyalarında şunları görürler: gökyüzüne yükselerek çıkarlar, meleklerle sohbet, top, tüfek, sancak, peygamberler, padişahlar, sultanlar, hatipler, yaratıklarla konuşmak vb...
Zikri: Bu makamdaki müritler Hakk esmasını zikrederler. Sayısı on bin, yirmi bin ve ötesi...
Halleri: Esen yelde, açan gülde, her şeyde Allah’a (c.c.) karşı bir vuslat isteğiyle dolar taşarlar. Zikirlerinden şiddetli bir haz alırlar. Bu hazlar aşkta, evlilikte, sevgililerde olmayan korkunç hazlardır. Namazda, virtte hep aşktan yanarlar. Ölüp bir an önce Allah’a (c.c.) kavuşmayı dilerler. Dünyada kendilerini misafir gibi bilirler. Bu makam velilere hastır, halifelere aittir.
Rengi: Bu nefis mertebesinin nuru beyazdır: virdini yapan veli bembeyaz nurun içinde kaybolup gider.
Beşinci Nefis Mertebesi: Beşinci nefis mertebesi nefs-i raziyyedir. Bu nefis velilerin, evliyaların makamıdır. Bu nefis mertebesinde akl-ı kül yavaş yavaş devreye girer, nefsin sıfatları şöyledir: kemal-ı akıl, kudret, keramet, zühd, zikir, aşk ve sevgi, melekleşmek, marifet tahsili vb...
Rüyaları: Meleklerle sohbet, vildan, huriler, cennet, hulle, mevcudatın yok olması, kızıl, beyaz ve başka renkler, kevser, havada uçmak, ateşten zarar görmemek, islam ordusunu görmek, gemiye binmek vb...
Zikri: İsim-i Azam olan Hayy esmasıdır. Bu zikri bir günde yirmi, otuz bin ve ötesince çalışmak gerekir.
Halleri: Mürit bu makamda fena (yokluk), şuur kaybına benzer ölüm halleri yaşar. O hal geldiğinde kendini kaybeder ölür gibi olur, canına dönmek için mücadele eder, tam ölecekken yeniden kendine gelir. Bu makamdaki mürit heybetli gözükür.
Rengi: Bu nefis mertebesinin nuru yeşildir, virdini yapan veli yemyeşil nurlar içinde kalır.
Altıncı Nefis Mertebesi: Altıncı nefis mertebesi evliyaların nefis mertebesidir. Burası irşad olmuş ya da olmamış evliyaların nefis basamağıdır. Bu nefis mertebesinin sıfatları şunlardır: Cenab-ı Allah’a (c.c.), nazar, envar-ı ruh, envar-ı akıl,envar-ı nefs, kesafet izalesi, topyekün Resulullah’ın (S.A.V) sünnetine ittiba vb...
Rüyaları: Yedi kat göklere miraç, güneşe yaklaşma, ay, yıldızlar, gök gürültüsü, yıldırımlar, ateş, kandiller, yanar mumlar, meşale vb...
Zikri: Bu nefis mertebesindeki evliyanın zikri İsm-i Azam’dan olan Kayyum (c.c.) esmasıdır. Bu esmayı otuz bin ve ötesinde çalışmak gerekir.
Halleri: Bu makamdaki evliyanın hali hayrettir. Evliya Allah (c.c.) teveccühüyle hayretler denizi içinde kalır.
Rengi: Nefs-i marziyenin nuru, tecellisi siyahtır. Evliya derslerini yaparken simsiyah bir tecelli içinde dalar...
Yedinci Nefis Mertebesi: Nefs-i kamile, azam derecesindeki evliyaların nefis mertebesidir.Bu nefis mertebesi gavsın nefis mertebesidir. Allah (c.c.) bu zatta tecelli eder. Yüz, iki yüz, üç yüz, hatta bin yılda bir böyle bir zat ya gelir ya da gelmez... Bu zat ism-i azamın ta kendisidir. Bütün bunların en doğrusunu bilen Allah’tır (c.c.)...
Sıfatları yalnızlığa bürünmek, susmak, doğruluk, yardım, vefa ve ilahi emirlere sıkı sıkıya bağlı kalmak vb...
Rüyaları: Allah’ı (c.c.) görmek, deryalar, okyanuslar görmek, Peygamber Efendimizi (s.a.v.) görmek vb...
Halleri: Ölmeden önce ölürler. Sonsuzluk elde ederler. İrşad yaparlar. Baki olmadan yana sırlara ulaşırlar.