ATTiKA AGIRLIK SISTEMI
Arkeloglarİn en fazla yararlandİği sistemdir ağirliklarine göre hangi dönem ve nereden olduğununu gösterir.
Fikir vermesi açisindan örnek olarak Attika ağirlik sistemi Dekadrahmi = 10 drahmi : 43 gr.
Tetradrahmi = 4 drahmi : 17.2 gr.
Didrahmi = 2 drahmi : 8.6 gr.
Drahmi = 6 obol : 4.3 gr.
Tetrobol = 4 obol : 2.85 gr.
Triobol = 3 obol : 2.15 gr.
Diobol = 2 obol : 1.43 gr.
Trihemiobol = 1.5 obol : 1.07 gr.
Obol = 0.72 gr.
Tritartemorion = 3/4 obol : 0.54 gr.
Hemiobol = 1/2 obol : 0.36 gr.
Osmanli Ölçü Birimleri
Suyun debisinin ölçülmesinde kullanilan ölçü birimleri ;
Su kaynağinin debisinin ölçülmesinde birim olarak “lüle” kullanilmiştir. 1 lüle yaklaşik olarak 26 mm çapinda bir borudur ve dakikada 36 litre su akitir. Günlük yaklaşik 52 m3 su olarak kabul edilir. Şehir içinde yer alan su taksim istasyonlarinda bulunan dağitim sandiklarinda kullanilan borularin günlük debisi ise dağitim yapilan bölgenin ihtiyacina göre ayarlanmiştir ve aşağidaki gibidir.
1 Hilal 0,5625 lt/Dak. (Günde-0,81 m3)
Çuvaldiz 1,125 lt/Dak. (Günde-1,62 m3)
1 Masura 4,5 lt/Dak. (Günde-6,48 m3)
1 Kamci 9 lt/Dak. (Günde-12,96 m3)
1 Lüle 36 lt/Dak. (Günde- 51,84 m3 ~ 52 m3)
Uzunluk ölçüleri ;
Uzunluk ölçü birimi olarak “arşin” kullanilmiş olmakla beraber , çarşi arşini ile mimar arşini ( Zira-i Mimari / Zira ) ve dolayisiyla alt birimleride birbirinden farklidir.
Çarşi ölçüleri
1 Arşin 0,6858 mt.
1 Rub (urub) 0,0857 mt. (1/8 Arşin)
1 Kerrab (Kirâh) 0,0428 mt. (1/16 Arşin)
1 Endaze 0,6525 mt.
Mimar ölçüleri
1 Arşin (Zira) 0,757738 mt.
1 Parmak (1/24 zira) 0,031572 mt.
1 Hat (1/12 parmak) 0,002631 mt.
1 Nokta (1/12 hat) 0,000219 mt.
Çarşi ölçü birimi ve 68,58 cm’e karşilik gelen Arşin ölçü birimi ile yine bir çarşi ölçü birimi olan ve 65,25 cm’e karşilik gelen Endaze ölçüleri birbirlerine çok yakin değerlerdedir.
Ağirlik ölçüleri ;
1 Çeki (4 Kantar) 225,79832 kg.
1 Kantar (44 Okka) 56,44958 kg.
1 Batman (6 Okka) 7,69767 kg.
1 Okka/Kıyye (400 Dirhem) 1,282945 kg.
1 Dirhem 3,2073625 gr.
1 Miskal 4,5819464 gr.
7 Miskal (10 Dirhem) 32,073625 gr.
1 Denk (1/4 Dirhem) 0,80184 gr.
1 Kirat (1/4 denk) 0,20046 gr.
1 Buğday (1/4 kırat) 0,05011 gr.
Mehmet İzzet’in 1912 baskisi İlm-i Hisab kitabİna göre ise ağirlik ölçüleri farkli tarif edilmektedir.
Evzan-i Kebire ( Büyük ağirlik ölçüleri) ;
1 Çeki 225,978 kg.
1 Kantar 56,450 kg.
1 Batman 7,692 kg.
1 Kiyye 1,282 kg.
Evzan-i Mutavassita ( Orta ağirlik ölçüleri) ;
1 Dirhem 3,207 gr.
1 Miskal 4,810 gr. ( 1,5 Dirhem )
1 Denk 0,80175 gr. ( 1/4 Dirhem )
Evzan-iHafife ( Hafif ağirlik ölçüleri) ;
1 Kirat 0,20043 gr. ( 1/4 Denk )
1 Bağdadi 0,0501 gr. ( 1/4 Kirat )
1 Fitil 0,0125 gr. ( 1/4 Bağdadi )
1 Nakir 0,00626 gr. ( 1/2 Fitil )
1 Kitmir 0,00313 gr. ( 1/2 Nakir )
1 Zerre 0,00156 gr. ( 1/2 Kitmir )
Alan Ölçüleri ;
1 Hektar = ( 11 Dönüm ) = 10.105,337 m2 = ( 17.600 zirakare )
1 Dönüm = ( 4 Evlek ) = 918,667 m2 = ( 1.600 zirakare ) = ( 40 x 40 zira )
1 Evlek = 229,666 m2 = ( 400 zirakare ) = ( 20 x 20 zira )
1 Zirakare= 0,57416 m2
ANTİK YUNAN
Ayak: 0,296 metre
Parmak: ayağin on altida biri, 0,0185 metre
Dirsek: birbuçuk ayak, 0,444metre
Kulaç: 6 ayak ya da 4 dirsek, 1,776 metre
Plethron: 100 ayak
Stadion: 600 ayak; Atina stadion’u 77,6 metredir.
Palma: 4 Palma 1 ayak, 6 Palma 1 dirsektir
Skenes: (Misir ölçüsü) 60 stadion’a eşittir; yani 1 skenes 10 kilometre, 656 metredir.
Parasang (Iran ölçüsü) 30 stadion’a eşittir, yani 5 kilometre, 328 metredir bizanstan gunumuze Osmanli Imparatorluğu’nun temel uzunluk ölçüsü “arşin”dır. Üç tür arşin vardir: Mimari arşin, çarşi arşini ve endaze.
Mimari Arşin 75,8 cm’dir; çarşi arşinindan ve endazeden daha uzundur. Bu arşin, arazi, bina ve inşaat ölçümlerinde kullanildiği için bu adi almmiştir. Bina Arşini da denir. Metrenin ¾ kadaridir. Iki mimari arşin, bir buçuk metreden biraz fazladir.
Bir mimari arşının 1/ 24 üne ‘parmak’, bir parmağın 1/12 sine ‘hat’, bir hattın 1/12 sine ‘nokta’ adı verilir.
Böylece 1mimari arşin = 24 parmak = 288 hat = 3456 nokta’dir.
Bunlarin metrik sistemde karşiliklari da şöyledir:
1 mimari arşin = 75,8 cm
1 parmak = 3,158 cm
1 hat = 0,263 cm
1 nokta = 0,0219cm’dir
Mimari arşin, şimşir, abanoz, fildişi, demir ya da çelikten yapilir ve üstüne parmak bölümlenmesi çizilirdi.
Hafriyatlarda kullanilan’kadem’ mimari arşinin yarisi kadardir ve 12 parmak uzunluğundadir.
Iki buçuk mimari arşina ‘kulaç’ adi verilir; hafriyatta, kuyu açanlar arasinda ve
sularin derinliğini belirtmekte kullanilan bir ölçüdür.
100 kulaç yani 2500 mimari arşina ‘mil’; 3 mil yani 7500 mimari arşina ise ‘fersah’ denilirdi. Bir kişinin normal bir yürüyüşle yaklaşik bir saatte aldiği mesafe olarak kabul edilmiştir.
4 fersah bir ‘berit’ ya da ‘menzil’dir. 2 berite de bir ‘merhale’ denirdi.mak = 12 hat = 0,03157 m
1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
1 nokta = 0,00022 m
1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb. için)
1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
1 merhale = 2 berid = 45480 m
1 çarşi arşini = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
1 kirah = 0,0425 m
1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m (artan ipekli fiyatlarina karşilik konulan ölçü birimi)
1 rubu = 2 kirah
Ayrica Azinliklara göre
1 Arşin = 68 cm (Azinliklarin Kullandiği 78 cm)
1 Arşin = 125 cm (Yahudilerin Kullandiği)
1 Arşin = 110 cm Farsça
1 Arşin = 49 cm Omakça – Eski yunanca
1 Kulaç = 90 cm (Yahudilerin Kullandiği)
1 Kulaç = 1 m Farsça
1 Kulaç = 108 cm Omakça – Eski yunanca
Antik yunan ölçü Birimleri
Ayak: 0,296 metre
Parmak: ayağin on altida biri, 0,0185 metre
Dirsek: birbuçuk ayak, 0,444metre
Kulaç: 6 ayak ya da 4 dirsek, 1,776 metre
Plethron: 100 ayak
Stadion: 600 ayak; Atina stadion’u 77,6 metredir.
Palma: 4 Palma 1 ayak, 6 Palma 1 dirsektir
Skenes: (Misir ölçüsü) 60 stadion’a eşittir; yani 1 skenes 10 kilometre, 656 metredir.
Parasang (Iran ölçüsü) 30 stadion’a eşittir, yani 5 kilometre, 328 metredir
Uzunluk ölçü birimlerinde ters dönüşümler:
1 m = 1,319261 zirai = 1 zirai + 7 parmak + 7 hat + 10,8 nokta = 31,656 parmak
1 m = 0,5130740 kulaç = 3 ayak + 11,296 hat
1 km = 0,5276 mil
1 m = 1,470588 arşin = 1 arşin + 3 rubu +1,5 kirah
1 m = 1,538462 endaze = 1 endaze + 4 rubu + 0,6 kirah
Eski Alan Ölçü Birimleri
1 arşin (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak²
1 dönüm (yeni) = 2500 m²
1 dönüm (büyük) = 2720 m²
1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenari 40 arşin (zirai) olan kare)
1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m²
1 yeni evlek = 100 m²
1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m²
1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m²
1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m²
1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m²
1 çarşi arşin² = 0,46240 m²
1 urup² = 0,007225 m²
1 kirah² = 0,0018062 m²
1 endaze² = 0,422500 m²
1 urup² = 0,0066015 m²
1 kirah² = 0,0016504 m²
Alan Ölçü Birimlerinde Ters Dönüşümler
1 m² = 1,740450 zirai²= 1 zirai²+ 426 parmak² + 71,89 hat²
1 m² = 2,162629 çarşi arşin² + 2 arşin² + 10 rubu² + 1,63 kirah²
1 m² = 2,366887 endaze² + 2 endaze² + 23 rubu² + 1,9 kirah²
1 ar = 0,1087781 dönüm = 174 zirai² + 25 parmak² + 133,24 hat²
Eski Ağılık Ölçü Birimleri
1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
6 kıyye = 1 batman = 7,544 kg
44 kıyye = 1 kantar = 100 ludre = 56,320 kg
4 kantar = 1 çeki = 176 kiyye = 225,798 kg
1 kg = 312,5 dirhem = 0,781257 kıyye (okka)
1 kg = 0 okka + 311 dirhem + 12,5225 kırat
1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1,5 dirhem = 1 misgal = 4,8 gr
1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
1 dünük = 4 kırat
1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal
1 bakray = 4 fitil
1 fitil = 2 nekir
1 nekir = 2 kitmir
1 kıtmir = 2 zerre
Kullanildiği yere göre değişen alan ölçü birimleri
Afyon 1 dönüm 2000,00 m²
Izmir 1 satraç 0,57417 m²
Ankara 1 mucur 32,3544 m² Karapinar 1 çiftçi dönümü 2500,00 m²
1 şinik 129,1883 m² 1 yeni dönüm 2025,00 m²
1 yarim 516,753 m² 1 hükümetdönümü 1000,00 m²
Aydin 1 satraç 0,57417 m² K.Maraş 1 çiftlik 3000,00 m²
Arhavi 1 kiye 150,00 m² Kelkit 1 kile 918,672 m²
Bursa 1 muzur 4643,36 m² Niksar 1/2 tenekebuğday 1300,00 m²
Çumra 1 dönüm 2500,00 m² Reşadiye 1 kil 2067,75 m²
1 havayi 17 litre 1 kot 459,00 m²
Elaziğ 1 kot 57,417 m² 1 evlek 229,75 m²
1 ölçek=4 kot 229,668 m² Samsun 1 kil 918,672 m²
1 urub (rubu) 918,672 m² Çarşamba 1 kesim 2765,0 m²
1 kil 3674,688 m² 1 kesim 2025,0 m²
Eskişehir 1 araba ot 4-6 dönüm Terme 1 kesim 3600,00 m²
Erzurum 1 batman 459,336 m² Alaçam 1 kabak 8000,00 m²
Ermenek 1 kutu 4,5-5 kg Sivas 1 ölçek 918,672 m²
Gaziantep 1 kile 160-170 kg 1 evlek 229,668 m²
1 timin 1/8 kile 1 kile 12861,408 m²
Giresun 1 kod 1500,00 m² Tokat 1 rublağ 1837,344 m²
1 kiye 2500,00 m² Trabzon 1 kot 1200,00 m²
1 kariş 20 cm² Ş.Urfa 1 timin 1837,344 m²
Hadim 1 mandal 30-40 m² 1 kile 14698,752 m²
1 evlek 250,00 m² 1 ölçek 918,672 m²
1 dönüm 1435,4247 m² Yozgat 1 kile 918,672 m²
Istanbul 1 kile 1837,344 m² 1 çerik 150,00 m²
1 müd 36746,88 m²